خایلغتنامه دهخداخای . (اِمص ) خاییدن . در زیر دندان نرم کردن باشد. || (فعل امر)از کلمه ٔ خاییدن به معنی «بخای » یعنی در زیر دندان نرم ساز. (برهان قاطع). || (اِ) خوش آیند، هرچه مقبول طبع باشد. || زمین کاویده شده وکنده شده . || زمین پست . || خایه . (ناظم الاطباء). || (نف ) خاینده . جونده .زیرد
خایفرهنگ فارسی عمید۱. = خاییدن۲. خاینده (در ترکیب با کلمۀ دیگر): آهنخای، جگرخای، جوشخای، ژاژخای، شکرخای، گوهرخای.
خاگلغتنامه دهخداخاگ . (اِ) بیضه ٔ مرغ . (برهان قاطع) (انجمن آرای ناصری ) (ناظم الاطباء) (اشتنگاس ). تخم پرنده . (فرهنگ نظام ) . مرغانه . چوزی . || خاگ کبک یک قسم انگوراست که بسیار نفیس می باشد و در شیراز بوده و به تخم کبک مشهور و شبیه به آن است . (انجمن آرای ناصری ).
خایهلغتنامه دهخداخایه . [ ی َ / ی ِ ] (اِ) خصیه ٔ انسان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (دهار). گند. جند. تخم . بیضه . دنبلان ، طملان : بلیف خرما پیچیده بینمت همه تن فشرده خایه به انبر بریده کیربگاز.
خایدانهلغتنامه دهخداخایدانه . [ ن َ / ن ِ ] (اِ مرکب ) دانه ٔ سفید رنگی از جواهر است . خایه دانه . (از الجماهر بیرونی ص 129، پاورقی ). رجوع به خایه دانه شود.
خایدوکوللغتنامه دهخداخایدوکول . (اِخ )نهری است در ترکستان شرقی که از کوههای «تیان شان » سرچشمه میگیرد و چون از دریاچه ٔ بغراج گذاشت به غنچه دریا تغییر نام می یابد. (از قاموس الاعلام ترکی ج 3).
خایستهلغتنامه دهخداخایسته . [ ی َ ت َ / ت ِ ] (ن مف ) خاییده شده ، در زیر دندان نرم گردیده . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) : بر خوان ژاژخای منه هرگزاین خوب قول پخته ٔ خایسته .ناصرخسرو.
خایهلغتنامه دهخداخایه . [ ی َ / ی ِ ] (اِ) خصیه ٔ انسان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (دهار). گند. جند. تخم . بیضه . دنبلان ، طملان : بلیف خرما پیچیده بینمت همه تن فشرده خایه به انبر بریده کیربگاز.
خرسپوزیلغتنامه دهخداخرسپوزی . [ خ َ س ِ ] (حامص مرکب ) : ز خرسپوزی من علک خای گردد خرنه کَه خورد نه سبوس و نه جو نه آب و گیا.سوزنی .
فلجملغتنامه دهخدافلجم . [ ف َ ج َ ] (اِ) قفل و غلق در باشدیعنی زنجیر دروازه و کلیدان ، و به این معنی با خای نقطه دار هم هست . (برهان ). رجوع به فلج و فلخم شود.
فوریملغتنامه دهخدافوریم . (اِخ ) یکی ازاعیاد یهود که محض یادگاری خلاصی یهود بتوسط مردی خای و استر از هلاکت مراعات میشود. (قاموس کتاب مقدس ).
لنگلغتنامه دهخدالنگ . [ ل َ ] (اِ) لای ؟ لِه ؟ دُردی ؟ : از لنگ و رنگ کون و دهان را به گرد خنب کون لنگ خای کرد و دهان رنگ دوش کرد.سوزنی .
خایه بردارلغتنامه دهخداخایه بردار. [ ی َ / ی ِ ب َ ] (نف مرکب ) چاپلوس . خوش آمدگوی . (ناظم الاطباء) (آنندراج ).
خایه دارلغتنامه دهخداخایه دار. [ ی َ / ی ِ ] (نف مرکب ) نعت است مر کسی را که مردانگی دارد. صفت آنکه در کارها قدرت و ثبات دارد.
خایدانهلغتنامه دهخداخایدانه . [ ن َ / ن ِ ] (اِ مرکب ) دانه ٔ سفید رنگی از جواهر است . خایه دانه . (از الجماهر بیرونی ص 129، پاورقی ). رجوع به خایه دانه شود.
خایدوکوللغتنامه دهخداخایدوکول . (اِخ )نهری است در ترکستان شرقی که از کوههای «تیان شان » سرچشمه میگیرد و چون از دریاچه ٔ بغراج گذاشت به غنچه دریا تغییر نام می یابد. (از قاموس الاعلام ترکی ج 3).
دندان خایلغتنامه دهخدادندان خای . [ دَ ] (نف مرکب ) دندان خا. خاینده ٔ دندان از خشم . آنکه دندان غرچه کند از خشم و جز آن . (یادداشت مؤلف ) : سرایهاش همه پر ز سرو دیباپوش وثاقهاش همه پر ز شیر دندان خای . فرخی .کمند او ببرد زور پیل گردنک
پولادخایلغتنامه دهخداپولادخای . (نف مرکب ) مرد یا اسب قوی و پرزور. آهن خای . صاحب انجمن آرا گوید: کنایه از اسب پرزور باشد و آن را آهن رگ و آهنین رگ نیز گویند. (انجمن آرای ناصری ). و آهن خای یعنی لجام خای ، چه وقتی اسب مستعد دویدن است لجام و دهنه میخاید : ز آواز او اندر
چین خایلغتنامه دهخداچین خای . (اِخ ) نام ایالتی از چین به مساحت 697 هزار گز مربع و دارای یک میلیون و دویست هزار سکنه و کرسی آن نین شاه است .
شخایلغتنامه دهخداشخای . [ ش َ ] (نف ) خراشنده . (ناظم الاطباء). مخفف شخاینده . || چاک کننده . همیشه بطور ترکیب استعمال می شود. (ناظم الاطباء).