افتخار
لغت‌نامه دهخدا
افتخار. [ اِ ت ِ ] (ع مص ) نازیدن . (آنندراج ) (تاج المصادر بیهقی ) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). بالیدن . فخر کردن . (یادداشت بخط مؤلف ). || مآثر کهنه را شمار کردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). ستایشگری بخصال ونازیدن بحسب و نسب و جز آن از آنچه در خود یا پدران باشد. فِخار. فَخر. فِخارَة. (از اقرب الموارد). || مرتفع و بلند گردیدن فخر و شرف . (از اقرب الموارد). || (حامص ) مأخوذ از تازی ؛ نازندگی . سرافرازی و فخر و آبرو و حرمت و زیبائی . (ناظم الاطباء). و بمعنای عظمت و آبرو و بزرگی و با لفظ کردن مستعمل است . (آنندراج ). نازش . بالش . مباهات . سربلندی . فخر. مفاخرت . (یادداشت بخط مؤلف ) :
بامدادان حرب غم را تعبیه کن لشگری
اختیارش بر طلایه افتخارش بر شبه .
بر سیرت آل مصطفا اَم
اینست قویتر افتخارم .
عصمت الدین صفوةالاسلام را
افتخار دین و دنیا دیده ام .
بنظم و نثر کسی را گر افتخار سزاست
مرا سزد که خود امروز نظم و نثر مراست .
- افتخارالاماثل ؛ سرفرازی و سربلندی نسبت بمانندهای خود. (ناظم الاطباء).
- افتخار کردن ؛ فخریه کردن . سربلندی کردن . نازیدن و خود را بزرگ پنداشتن . (ناظم الاطباء). بالیدن . فخر کردن . مباهات کردن :
در عدل جز بدو نکند عالم افتخار
در جود جز بدونزند ملک داستان .
گر چه ز بعد همه آمده ای در جهان
از همه ای برگزین بر همه کن افتخار.
- پرافتخار ؛ بسیارافتخار.
- موجب افتخار گردیدن ؛ موجب فخر و سرافرازی وسربلندی گردیدن . (ناظم الاطباء).
افتخار جهان ، افتخارالحجاب ، افتخارالحکماء، افتخارالدوله ، افتخارالدین ، افتخارالشعراء و افتخارالملک از ترکیبهای این کلمه و از القاب اعلام است .
|| در اصطلاح علم اخلاق یکی از مهلکات قوه ٔ غضبی بشمار است . مؤلف مرآت الخیال در شمار مهلکات قوه ٔ غضبی آرد: نوع دوم افتخار یعنی مباهات نمودن بچیزی که خارج از ذات بود و در معرض تلف و زوال باشد، مثل مال و جاه یا شرف نسب که بعضی از آباء و اجداد او را فضیلتی بوده است وعلاج او آنکه با صاحب مرض مقرر سازند که اگر مال و جاه در سخن آید و گوید این عزت و احترام که دعوی میکنی از من است نه از ذات تو یا جد و پدر حاضر شوند و گویند که این فضیلت و شرف حق ما است و تو را از آن نصیبی نیست ، البته آن جاهل در جواب عاجز آید و بر قصورخود اعتراف نماید و در حدیث نبوی آمده : لاتأتونی بانسابکم و أتونی باعمالکم . (مرآت الخیال ص 329).
بامدادان حرب غم را تعبیه کن لشگری
اختیارش بر طلایه افتخارش بر شبه .
منوچهری .
بر سیرت آل مصطفا اَم
اینست قویتر افتخارم .
ناصرخسرو.
عصمت الدین صفوةالاسلام را
افتخار دین و دنیا دیده ام .
خاقانی .
بنظم و نثر کسی را گر افتخار سزاست
مرا سزد که خود امروز نظم و نثر مراست .
خاقانی .
- افتخارالاماثل ؛ سرفرازی و سربلندی نسبت بمانندهای خود. (ناظم الاطباء).
- افتخار کردن ؛ فخریه کردن . سربلندی کردن . نازیدن و خود را بزرگ پنداشتن . (ناظم الاطباء). بالیدن . فخر کردن . مباهات کردن :
در عدل جز بدو نکند عالم افتخار
در جود جز بدونزند ملک داستان .
امیرمعزی (از آنندراج ).
گر چه ز بعد همه آمده ای در جهان
از همه ای برگزین بر همه کن افتخار.
خاقانی .
- پرافتخار ؛ بسیارافتخار.
- موجب افتخار گردیدن ؛ موجب فخر و سرافرازی وسربلندی گردیدن . (ناظم الاطباء).
افتخار جهان ، افتخارالحجاب ، افتخارالحکماء، افتخارالدوله ، افتخارالدین ، افتخارالشعراء و افتخارالملک از ترکیبهای این کلمه و از القاب اعلام است .
|| در اصطلاح علم اخلاق یکی از مهلکات قوه ٔ غضبی بشمار است . مؤلف مرآت الخیال در شمار مهلکات قوه ٔ غضبی آرد: نوع دوم افتخار یعنی مباهات نمودن بچیزی که خارج از ذات بود و در معرض تلف و زوال باشد، مثل مال و جاه یا شرف نسب که بعضی از آباء و اجداد او را فضیلتی بوده است وعلاج او آنکه با صاحب مرض مقرر سازند که اگر مال و جاه در سخن آید و گوید این عزت و احترام که دعوی میکنی از من است نه از ذات تو یا جد و پدر حاضر شوند و گویند که این فضیلت و شرف حق ما است و تو را از آن نصیبی نیست ، البته آن جاهل در جواب عاجز آید و بر قصورخود اعتراف نماید و در حدیث نبوی آمده : لاتأتونی بانسابکم و أتونی باعمالکم . (مرآت الخیال ص 329).
