شموس

شموس . [ش َ ] (معرب ، ص ) فرس شموس ؛ اسب توسن و چموش . (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). اسب توسن . (آنندراج ). اسب که پشت ندهد. (مهذب الاسماء). شارد. توسن . جموح . سرکش . حرون . شموص . معرب چموش و به همان معنی . ستور نافرمان که رکاب ندهد. (یادداشت مؤلف ) : شاپوربفرمود تا اسبی بیاوردند توسن و شموس و موی آن زن به دنب آن اسب دربستند. (ترجمه ٔ تاریخ طبری بلعمی ).
ساحت سینه های مشتاقان
ز آرزوی تو شدبدور شموس .

سنایی .

عدم بگیرد ناگه عنان دهر شموس
فنا درآرد در زیر ران خیال حرون .

جمال الدین عبدالرزاق .

ریذویه بفرمود تا استری شموس بیاوردند. (ترجمه ٔ تاریخ قم ص 72).
- اسب یا مادیان شموس ؛ اسب چموش . اسب سرکش و بدرام :
گهی بخت گردد چو اسب شموس
به نعم اندرون زفتی آردت بوس .

فردوسی .

مادیانان گشن و فحل شموس
شیرمردی جوان و هفت عروس .

نظامی .

- سبز خنگ شموس ؛ اسب سبزرنگ بدرام .
- || کنایه از آسمان و دهر است :
منه دل بر این سبز خنگ شموس
که هست اژدهایی به رخ چون عروس .

نظامی .

که چون خسرو از چین درآمد بروس
کجا بردش این سبز خنگ شموس .

نظامی .

رجوع به چموش شود.
|| خوی درشت . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). سرکش . لجوج . عنود. تندخو. (از اقرب الموارد). بدخوی . بدخلق . بدعنق . طاغی . (یادداشت مؤلف ). سرکش . (غیاث ) (آنندراج ). بدخو. (مقدمه ٔ لغت میرسیدشریف جرجانی ص 3) :
عروسک زنانی چو دیوان شموس
خجل گشته زآن قلعه ٔ چون عروس .

نظامی .

- شموس شدن ؛ سرکش شدن . طاغی گشتن . نافرمان شدن :
ز فرمانبران ملک قیلقوس
نشد کس در آن شغل با وی شموس .

نظامی .