چماق
لغت‌نامه دهخدا
چماق . [ چ ُ ] (ترکی ، اِ) گرز آهنین شش پره را گویند. (برهان ) (آنندراج ). گرز آهنی شش پهلو. (غیاث ). گرز آهنین شش پره . (ناظم الاطباء). شش پر، گرز. عمود. عمود آهنین :
بتیغ و تیر همی کرد میرطغرل فتح
چنانکه میرالب ارسلان به خشت و چماق .
چه گوشمال که از دست او کشید کمان
چه سرزنش که ز انصاف او نیافت چماق .
آن چماق چندر و گُرز گَزَر
از برای حرب گندمبا خوش است .
|| در این زمان چوبدست سرگره دار را گویند. (برهان ). چوب سرکج که در درازی مانند عصا بود و از چوب بادام تلخ باشد که نگه داشتن آن در دست در مذهب امامیه مسنون است . (آنندراج ). چوبدستی ستبر که سر آن گره دارباشد. (غیاث ). چوبدستی سرگره دار. (ناظم الاطباء). در اصطلاح قلندران ، من تشاء. چوب شفت . در اصطلاح عامه ، شفت . چوبدستی خشن چوب خشن و سرکنده که چوپانان و دهقانان مسافر دارند. چوبدستی نتراشیده و نخراشیده :
بنده گریزپای است از وحشت خراسان
چون از چماق ترکان اموال خورده عامل .
اعتماد تو بر چماق امیر
بیش بینم که برخدای کبیر.
ناگاه چماقی برسراو [ بر سر قتلغ حاجب عمادالدوله ٔ دیلمی ] آمد و کشته شد. (تجارب السلف هندوشاه چ اقبال ص 224). || به معنی آلت تناسل . (آنندراج ). مجازاً به معنی آلت تناسل . (غیاث ). نره . (ناظم الاطباء). کنایه از آلت رجلیت :
به دوشی که بر وی بود جای ساق
به شوقی که در دل جهد با چماق .
ذوقی تو که خیل لولیان را پشتی
پیوسته چماق بینی اندر مشتی
گوش تو اگر درخور بینی می بود
از رشک دراز گوش را می کشتی .
بتیغ و تیر همی کرد میرطغرل فتح
چنانکه میرالب ارسلان به خشت و چماق .
لامعی .
چه گوشمال که از دست او کشید کمان
چه سرزنش که ز انصاف او نیافت چماق .
سلمان ساوجی .
آن چماق چندر و گُرز گَزَر
از برای حرب گندمبا خوش است .
بسحاق اطعمه .
|| در این زمان چوبدست سرگره دار را گویند. (برهان ). چوب سرکج که در درازی مانند عصا بود و از چوب بادام تلخ باشد که نگه داشتن آن در دست در مذهب امامیه مسنون است . (آنندراج ). چوبدستی ستبر که سر آن گره دارباشد. (غیاث ). چوبدستی سرگره دار. (ناظم الاطباء). در اصطلاح قلندران ، من تشاء. چوب شفت . در اصطلاح عامه ، شفت . چوبدستی خشن چوب خشن و سرکنده که چوپانان و دهقانان مسافر دارند. چوبدستی نتراشیده و نخراشیده :
بنده گریزپای است از وحشت خراسان
چون از چماق ترکان اموال خورده عامل .
اثیر اخسیکتی .
اعتماد تو بر چماق امیر
بیش بینم که برخدای کبیر.
اوحدی .
ناگاه چماقی برسراو [ بر سر قتلغ حاجب عمادالدوله ٔ دیلمی ] آمد و کشته شد. (تجارب السلف هندوشاه چ اقبال ص 224). || به معنی آلت تناسل . (آنندراج ). مجازاً به معنی آلت تناسل . (غیاث ). نره . (ناظم الاطباء). کنایه از آلت رجلیت :
به دوشی که بر وی بود جای ساق
به شوقی که در دل جهد با چماق .
طاهر نصیرآبادی (از آنندراج ).
ذوقی تو که خیل لولیان را پشتی
پیوسته چماق بینی اندر مشتی
گوش تو اگر درخور بینی می بود
از رشک دراز گوش را می کشتی .
حکیم شفائی (ازآنندراج ).
