آبگینه
لغت‌نامه دهخدا
آبگینه . [ ن َ / ن ِ ] (اِ مرکب ) جسمی جامد غیر حاجب ماوراء که از ذوب سنگ آتش زنه (چخماق ) با قلیا (ملح القلی ) سازند. شیشه . زجاج . زُجاجه . اَسر : بازرگانان مصر آنجا [ سودان ] روند و نمک و آبگینه و ارزیز برند و بهمسنگ زر فروشند. (حدودالعالم ).
اندر اقبال آبگینه خنور
بستاند عدو ز تو ببلور.
گهر به دست کسی کو نه اهل آن باشد
چو آبگینه بود بی بها و پست بها.
یکی با من چو جان با غم بکینه
یکی مانند سنگ و آبگینه .
نپیوندند با هم مهر و کینه
چو کین آهن بود مهر آبگینه .
بهم چون بود مهر و کین گاه جنگ
ابا آبگینه کجا ساخت سنگ ؟
آبگینه ز سنگ میزاید
لیک سنگ آبگینه میشکند.
مگر میرفت استاد مهینه
خری میبرد بارش آبگینه .
آبگینه همه جا یابی از آن قدرش نیست
لعل دشوار به دست آید از آن است عزیز.
بدر میکنند آبگینه ز سنگ
کجا ماند آیینه در زیر زنگ ؟
ز منجنیق فلک سنگ فتنه میبارد
من ابلهانه گریزم در آبگینه حصار.
صبوری من و بیرحمی تو آتش و آب
دل من و غم عشق تو آبگینه و سنگ .
|| آینه ٔ زجاجی . || آینه ٔ حلبی . آینه ٔ رومی . آینه ٔ فلزین . سجنجل :
دو خانه دگر زآبگینه بساخت
زبرجد بهر جای اندر نشاخت .
که از آبگینه همی خانه کرد
وز آن خانه گیتی پرافسانه کرد.
گفتم آن سفر کدام است ، گفت گوگرد پارسی خواهم بچین بردن ... و آبگینه ٔحلبی بیمن . (گلستان ).
- سنگ آبگینه ؛ قسمی از ریگ سنگ چخماقی باشد که آن را با مواد دیگر مخلوط و ذوب کنند شیشه ساختن را. مینا. (زمخشری ) : و از نصیبین سنگ آبگینه خیزد نیکو. (حدودالعالم ).
|| بمجاز، به معنی ظرف از شیشه ، خاصه ظرف شراب :
زآن شرابی خورد باید خرّم و یاقوت فام
کز فروغش سیمبر ساغر شود یاقوت سان
زآبگینه عکس آن چون نوربر دست افکند
دست بیرون کرد پنداری کلیم از بادبان .
|| برخی از چیزهای شفاف یادرخشنده را مانند الماس و بلور و تیغ و آسمان نیز مجازاً آبگینه گفته اند.
- امثال :
آبگینه بحلب بردن ؛ مرادف زیره بکرمان بردن .
آبگینه و سنگ ؛ دو چیز ضد و مخالف .
اندر اقبال آبگینه خنور
بستاند عدو ز تو ببلور.
عنصری .
گهر به دست کسی کو نه اهل آن باشد
چو آبگینه بود بی بها و پست بها.
عنصری .
یکی با من چو جان با غم بکینه
یکی مانند سنگ و آبگینه .
(ویس و رامین ).
نپیوندند با هم مهر و کینه
چو کین آهن بود مهر آبگینه .
(ویس ورامین ).
بهم چون بود مهر و کین گاه جنگ
ابا آبگینه کجا ساخت سنگ ؟
اسدی .
آبگینه ز سنگ میزاید
لیک سنگ آبگینه میشکند.
خاقانی .
مگر میرفت استاد مهینه
خری میبرد بارش آبگینه .
عطار.
آبگینه همه جا یابی از آن قدرش نیست
لعل دشوار به دست آید از آن است عزیز.
سعدی .
بدر میکنند آبگینه ز سنگ
کجا ماند آیینه در زیر زنگ ؟
سعدی .
ز منجنیق فلک سنگ فتنه میبارد
من ابلهانه گریزم در آبگینه حصار.
عرفی .
صبوری من و بیرحمی تو آتش و آب
دل من و غم عشق تو آبگینه و سنگ .
ولی دشت بیاضی .
|| آینه ٔ زجاجی . || آینه ٔ حلبی . آینه ٔ رومی . آینه ٔ فلزین . سجنجل :
دو خانه دگر زآبگینه بساخت
زبرجد بهر جای اندر نشاخت .
فردوسی .
که از آبگینه همی خانه کرد
وز آن خانه گیتی پرافسانه کرد.
فردوسی .
گفتم آن سفر کدام است ، گفت گوگرد پارسی خواهم بچین بردن ... و آبگینه ٔحلبی بیمن . (گلستان ).
- سنگ آبگینه ؛ قسمی از ریگ سنگ چخماقی باشد که آن را با مواد دیگر مخلوط و ذوب کنند شیشه ساختن را. مینا. (زمخشری ) : و از نصیبین سنگ آبگینه خیزد نیکو. (حدودالعالم ).
|| بمجاز، به معنی ظرف از شیشه ، خاصه ظرف شراب :
زآن شرابی خورد باید خرّم و یاقوت فام
کز فروغش سیمبر ساغر شود یاقوت سان
زآبگینه عکس آن چون نوربر دست افکند
دست بیرون کرد پنداری کلیم از بادبان .
سوزنی .
|| برخی از چیزهای شفاف یادرخشنده را مانند الماس و بلور و تیغ و آسمان نیز مجازاً آبگینه گفته اند.
- امثال :
آبگینه بحلب بردن ؛ مرادف زیره بکرمان بردن .
آبگینه و سنگ ؛ دو چیز ضد و مخالف .
