التفات
لغت‌نامه دهخدا
التفات . [ اِ ت ِ ] (ع مص ) وانگریستن . (تاج المصادر بیهقی ) (مصادر زوزنی ). بازپس نگریستن . (ترجمان علامه ٔ جرجانی ). برگشته نگریستن . (منتهی الارب ). بگوشه ٔ چشم نگریستن . (غیاث اللغات ). پروای کسی کردن : سلطان را التفات نظری افتاد نوشتکین را دید دست بشمشیر یازیده ... (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
گر التفات خداوندیش بیاراید
نگارخانه ٔ چینی و نقش ارژنگی است .
ز قدر و دولت سلطان نگشت چیزی کم
ز التفات بمهمانسرای دهقانی .
کنون سر همه ٔ التفات ها آنست
که یکدوسال دهی رخصت صفاهانم .
|| (اصطلاع علم معانی ) این صنعت بنزدیک بعضی از اهل علم چنانست که از مخاطبه بمغایبه رفته آید یا از مغایبه بمخاطبه و هر دو گونه در قرآن هست ، اما از مخاطبه بمغایبه رفتن :
حتی اذا کنتم فی الفلک و جرین بهم . (قرآن 22/10). و اما از مغایبه بمخاطبه رفتن : مالک یوم الدین ایاک نعبد و ایاک نستعین .(قرآن 4/1 و 5). و اگر از مغایبه بمتکلم رفته شود همین است قال عز من قایل و جل : واﷲ الذی ارسل الریاح فتثیر سحاباً فسقناه . (قرآن 9/35). || و بعضی گفته اند التفات آن باشد که دبیر یا شاعر معنی تمام بگوید پس بر عقب بوجه دعا یا وجهی دیگر بدان معنی تمام کرده التفات نماید. اما بصریح لفظ، اما بکنایت . مثال از قرآن : و قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقاً. (قرآن 17 / 81). از سخن فصحا: قصم الفقر ظهری و الفقر من قاصمات الظهر. پارسی :
نیکی بایدکرد و در جهان به از نیکی چیست .
و از شعر تازی جریر راست :
اذا بدت الخیام بذی طلوح
سقیت الغیث ایتهاالخیام
اتنسی یوم تفصل عارضیها
بفرع بشامة سقی البشام .
در این هر دو بیت التفات است . دیگر بوتمام راست :
و انجدتم من بعداتهام دارکم
فیاد مع انجدنی علی ساکنی نجد.
جریر گوید:
طرب الحمام بذی الاراک فشاقنی
لازلت فی علل و ایک ناضر.
منجیک گوید:
ما را جگر بتیر فراق تو خسته شد
ای صبر بر فراق بتان نیک جوشنی .
دیگر میگوید:
کاش من از تو برستمی بسلامت
(ای فسوسا کجا توانم رستن ).
و رجوع به کشاف اصطلاحات الفنون ، المعجم فی معاییر اشعار العجم شود.
گر التفات خداوندیش بیاراید
نگارخانه ٔ چینی و نقش ارژنگی است .
سعدی (گلستان ).
ز قدر و دولت سلطان نگشت چیزی کم
ز التفات بمهمانسرای دهقانی .
سعدی .
کنون سر همه ٔ التفات ها آنست
که یکدوسال دهی رخصت صفاهانم .
صائب .
|| (اصطلاع علم معانی ) این صنعت بنزدیک بعضی از اهل علم چنانست که از مخاطبه بمغایبه رفته آید یا از مغایبه بمخاطبه و هر دو گونه در قرآن هست ، اما از مخاطبه بمغایبه رفتن :
حتی اذا کنتم فی الفلک و جرین بهم . (قرآن 22/10). و اما از مغایبه بمخاطبه رفتن : مالک یوم الدین ایاک نعبد و ایاک نستعین .(قرآن 4/1 و 5). و اگر از مغایبه بمتکلم رفته شود همین است قال عز من قایل و جل : واﷲ الذی ارسل الریاح فتثیر سحاباً فسقناه . (قرآن 9/35). || و بعضی گفته اند التفات آن باشد که دبیر یا شاعر معنی تمام بگوید پس بر عقب بوجه دعا یا وجهی دیگر بدان معنی تمام کرده التفات نماید. اما بصریح لفظ، اما بکنایت . مثال از قرآن : و قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقاً. (قرآن 17 / 81). از سخن فصحا: قصم الفقر ظهری و الفقر من قاصمات الظهر. پارسی :
نیکی بایدکرد و در جهان به از نیکی چیست .
و از شعر تازی جریر راست :
اذا بدت الخیام بذی طلوح
سقیت الغیث ایتهاالخیام
اتنسی یوم تفصل عارضیها
بفرع بشامة سقی البشام .
در این هر دو بیت التفات است . دیگر بوتمام راست :
و انجدتم من بعداتهام دارکم
فیاد مع انجدنی علی ساکنی نجد.
جریر گوید:
طرب الحمام بذی الاراک فشاقنی
لازلت فی علل و ایک ناضر.
منجیک گوید:
ما را جگر بتیر فراق تو خسته شد
ای صبر بر فراق بتان نیک جوشنی .
دیگر میگوید:
کاش من از تو برستمی بسلامت
(ای فسوسا کجا توانم رستن ).
(حدائق السحر فی دقائق الشعر صص 38 - 39).
و رجوع به کشاف اصطلاحات الفنون ، المعجم فی معاییر اشعار العجم شود.
