الوند
لغت‌نامه دهخدا
الوند. [ اَل ْ وَ ] (اِخ ) کوه همدان است . شاعر گفت بزبان پهلوی :
خذه ذایه کی زممان وی ته خوش نی
کوه الوند و دامان وی ته خوش نی
ارته اویان خویش و نازنینان
جما شامان و بامان وی ته خوش نی .
نام کوهی است بلند در نواحی همدان . گویند دوازده هزار چشمه ٔ آب از دامن آن کوه برمی آید. (برهان قاطع) (از غیاث اللغات ) (هفت قلزم ). الوند یا اروند، کوه همدان است و گویند آن کوه چشمه ٔ بسیاردارد. (انجمن آرا). حمداﷲ مستوفی در نزهةالقلوب (چ لیدن ج 3 ص 191) آرد: کوه الوند در قبله ٔ شهر همدان است و کوهی معروف ، دورش سی فرسنگ بود، هرگز قله ٔ آن از برف خالی نبوده است و ازبیست فرسنگ و زیاده از آن توان دید. بر قله ٔ آن کوه چشمه ٔ آب است در سنگ خارا و آن سنگ بر مثال بنایی است بر وی در افکنده . از بالای آن سنگ اندکی آب ترشح میکند و آنرا بتابستان توان دید زیرا بزمستان در برف پنهان بود و من آنجا رسیدم بشب آدینه بود گفتند در هر هفته یک شبانه روز این آب بزمین میرسد و روان میشودو در دیگر ایام نمیتواند رسید و در عجایب المخلوقات در وصف همدان آمده که از کوه الوند چهل و دو رود بشیب می آید و عیون آن مالانهایت است - انتهی . در جغرافیای طبیعی کیهان (ص 59) آمده : در جنوب همدان کوه مشهوربه الوند به ارتفاع 3746 متر واقع شده و سنگهای آن از جنس خارا و کوارتز و قسمت عمده ٔ سال را در برف مستور است . این کوه دارای دره های سبز و خرم و آبهای فراوانی است و در دامنه ٔ آن معادن بسیار بخصوص معدن گرانیت یافته میشود -انتهی .این کوه دارای معادن نفت است . در فرهنگ جغرافیایی ایران (ج 5) آمده : کوه الوند در جنوب شهر همدان از شمال باختری بجنوب خاوری کشیده شده و شهرستان همدان دردامنه ٔ جنوبی آن واقع شده است . گردنه ٔ اسدآباد در شمال باختری و گردنه ٔ زاغه در جنوب خاوری این کوه واقع است . راه شوسه ٔ کرمانشاه از گردنه ٔ اسدآباد و راه ملایر از گردنه ٔ زاغه میگذرد. ارتفاع گردنه ٔ اسدآباد 2196 و گردنه ٔ زاغه 1952 متر است - انتهی . پیرنیا درایران باستان (ص 1622) آرد: در کوه الوند نزدیک دیهی موسوم به عباس آباد که در قرب همدان است کتیبه ای از داریوش بپارسی قدیم عیلامی و آسوری هست - انتهی . و رجوع بهمین کتاب و جغرافی غرب ایران (فهرست ) و حبیب السیر چ خیام ج 4 (فهرست ) و جغرافیای طبیعی کیهان ص 24 و 59 و نزهةالقلوب (فهرست ) و مرآت البلدان و معجم البلدان ذیل اروند و قاموس الاعلام ترکی ج 2 و فرهنگ ایران باستان (فهرست ) و ایران در زمان ساسانیان ص 339 و ماده ٔ اروند در این لغت نامه شود : مناره ٔ بلنددر دامن کوه الوند پست نماید. (گلستان ).
فراق یار که پیش تو برگ کاهی نیست
بیا و بر دل من بین که کوه الونداست .
باد است بگوش من ملامت
و اندوه فراق کوه الوند.
خذه ذایه کی زممان وی ته خوش نی
کوه الوند و دامان وی ته خوش نی
ارته اویان خویش و نازنینان
جما شامان و بامان وی ته خوش نی .
(از صحاح الفرس ).
نام کوهی است بلند در نواحی همدان . گویند دوازده هزار چشمه ٔ آب از دامن آن کوه برمی آید. (برهان قاطع) (از غیاث اللغات ) (هفت قلزم ). الوند یا اروند، کوه همدان است و گویند آن کوه چشمه ٔ بسیاردارد. (انجمن آرا). حمداﷲ مستوفی در نزهةالقلوب (چ لیدن ج 3 ص 191) آرد: کوه الوند در قبله ٔ شهر همدان است و کوهی معروف ، دورش سی فرسنگ بود، هرگز قله ٔ آن از برف خالی نبوده است و ازبیست فرسنگ و زیاده از آن توان دید. بر قله ٔ آن کوه چشمه ٔ آب است در سنگ خارا و آن سنگ بر مثال بنایی است بر وی در افکنده . از بالای آن سنگ اندکی آب ترشح میکند و آنرا بتابستان توان دید زیرا بزمستان در برف پنهان بود و من آنجا رسیدم بشب آدینه بود گفتند در هر هفته یک شبانه روز این آب بزمین میرسد و روان میشودو در دیگر ایام نمیتواند رسید و در عجایب المخلوقات در وصف همدان آمده که از کوه الوند چهل و دو رود بشیب می آید و عیون آن مالانهایت است - انتهی . در جغرافیای طبیعی کیهان (ص 59) آمده : در جنوب همدان کوه مشهوربه الوند به ارتفاع 3746 متر واقع شده و سنگهای آن از جنس خارا و کوارتز و قسمت عمده ٔ سال را در برف مستور است . این کوه دارای دره های سبز و خرم و آبهای فراوانی است و در دامنه ٔ آن معادن بسیار بخصوص معدن گرانیت یافته میشود -انتهی .این کوه دارای معادن نفت است . در فرهنگ جغرافیایی ایران (ج 5) آمده : کوه الوند در جنوب شهر همدان از شمال باختری بجنوب خاوری کشیده شده و شهرستان همدان دردامنه ٔ جنوبی آن واقع شده است . گردنه ٔ اسدآباد در شمال باختری و گردنه ٔ زاغه در جنوب خاوری این کوه واقع است . راه شوسه ٔ کرمانشاه از گردنه ٔ اسدآباد و راه ملایر از گردنه ٔ زاغه میگذرد. ارتفاع گردنه ٔ اسدآباد 2196 و گردنه ٔ زاغه 1952 متر است - انتهی . پیرنیا درایران باستان (ص 1622) آرد: در کوه الوند نزدیک دیهی موسوم به عباس آباد که در قرب همدان است کتیبه ای از داریوش بپارسی قدیم عیلامی و آسوری هست - انتهی . و رجوع بهمین کتاب و جغرافی غرب ایران (فهرست ) و حبیب السیر چ خیام ج 4 (فهرست ) و جغرافیای طبیعی کیهان ص 24 و 59 و نزهةالقلوب (فهرست ) و مرآت البلدان و معجم البلدان ذیل اروند و قاموس الاعلام ترکی ج 2 و فرهنگ ایران باستان (فهرست ) و ایران در زمان ساسانیان ص 339 و ماده ٔ اروند در این لغت نامه شود : مناره ٔ بلنددر دامن کوه الوند پست نماید. (گلستان ).
فراق یار که پیش تو برگ کاهی نیست
بیا و بر دل من بین که کوه الونداست .
سعدی .
باد است بگوش من ملامت
و اندوه فراق کوه الوند.
سعدی .
