امهات مطالب

امهات مطالب . [ اُم ْ م َ ت ِ م َ ل ِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) اهل استدلال در تحقیق و شناسایی اشیاء سه نوع پرسش بکار می برند: 1 - مطلب ما، یعنی سؤال بوسیله ٔ ما و آن نیز بر دو قسم است ، یکی سؤال از «ما»ی شارحه که از آن شناسایی شرح اسم و معنی لغوی شی ٔ مورد نظر اراده میشود. دیگر مطلب «ما»ی حقیقیه که مراد از آن شناسایی حقیقت و ماهیت شی ٔ مورد نظراست . 2 - مطلب «هل » یعنی سؤال بوسیله ٔ هل و آن نیزبر دو قسم است ، یکی مطلب «هل » بسیطه که مطلوب پرسش از وجود شی ٔ منظور است فی نفسه و دیگر مطلب «هل » مرکبه که مطلوب شناسایی وجود چیزی است برای شی ٔ منظور. 3- مطلب «لِم َ» که عبارت است از سؤال از دلیل و علت و آن نیز بر دو قسم است ، یکی مطلب «لم » ثبوتی که مراد از آن شناسایی علت ثبوت موضوع است و دیگر «لم » اثباتی که مطلوب شناسایی علت حکم است . سبزواری گوید:
اس المطالب ثلثةعلم
مطلب ما مطلب هل مطلب لِم .
شیخ الرئیس گفته است مطالب یا اصول پرسشها بسیار است ، از آنهاست مطلب : أین ، کیف ، أی ، ایان و جز آنها. مؤلف دستورالعلماء ادوات طلب را چنین شمرده است : ما، من ، هل ، لِم َ، أین ، متی ، أی ، ایان و کیف . (از شرح منظومه ٔ سبزواری چ سنگی ص 31) (از دستور العلماء ج 1 ص 179) (از فرهنگ علوم عقلی ). خواجه نصیر طوسی در مبحث اصناف مطالب از فن منطق گوید: مطالب اصلی چهار است : دو طالب تصور و آن «ما» و «ای » بود، و دو طالب تصدیق و آن «هل » و «لِم َ»بود. (اساس الاقتباس ص 352). و رجوع به دستور العلماء شود.