انبساط
لغت‌نامه دهخدا
انبساط. [ اِم ْ ب ِ] (از ع ، اِمص ) فراخی . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). سمت . (یادداشت مؤلف ). || گستاخی . (زمخشری ) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (تاریخ بیهقی ) :
پادشاها بنده در حضرت برسم عرض داشت
انبساطی می نماید بر امید رحمتت .
سلطان از قصور ارتفاعات و انکسار معاملات ضجر شد و با وزیر عتاب آغاز نهاد و او را بغرامت آن اتلاف مؤاخذت کرد و او از سر دالّت و انبساط بجواب موحش قیام مینمود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ سنگی ص 359). || خوشی . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (مؤید الفضلاء). شادی و خرمی و فرح و نشاط و تفریح و عیش . (ناظم الاطباء). گشادگی خاطر. (فرهنگ فارسی معین ). خوش طبعی . مسرت . سرور. شادمانی . (یادداشت مؤلف ) : چون دیدند که سلیمان [ عبدالملک ] را طبع خوش گشت و بساط انبساط گسترانید...(تاریخ بخارا).
با تو بر روی بساط انبساط
نرد طیبت باخت خادم یک ندب .
ملاطفت او واجب می داشتند و طریق انبساط و ملاطفت برقرار. (جهانگشای جوینی ). یکی از آن میان بطریق انبساط گفتش . (گلستان ).
چنانکه مشرق و مغرب بهم نپیوندد
میان عالم و جاهل تألفست محال
وگر بحکم قضا صحبت اتفاق افتد
بدانکه هر دو بقید اندرند و سجن و وبال
که آن بعادت خویش انبساط نتواند
وزاین نیاید تقریر علم با جهال .
- انبساط خاطر؛ گشادگی خاطر. شادی . || گشاده رویی . (ناظم الاطباء). خوشرویی . خوش منشی . (یادداشت مؤلف ). اختلاط. (مؤید الفضلاء). || (اصطلاح تصوف ) بسط. (فرهنگ فارسی معین ). عبد منبسط؛ کسی است که کلام و تصرفات او بر جریان عادت باشد و بعبارت دیگر کارهای خوب عادت او شده باشد و حشمت و رعب از قلب او زایل شده باشد و آن یا انبساط با خلق است و یا انبساط با حق . همچنین انبساطعبارت است از ارسال سجیت و تحاشی از وحشت حشمت که عبارت از سیر با عادت میباشد. (از فرهنگ مصطلحات عرفاء سجادی ). مقابل قبض :
ای تو نارسته از این فانی رباط
تو چه دانی صحو و سکر و انبساط؟
|| (اصطلاح فیزیک ) افزایش ابعاد جسم است بر اثر دما (درجه ٔ حرارت )، علت انبساط اجسام ازدیاد سرعت حرکت مولکولها و فاصله ٔ آنها از یکدیگر است ، عکس این حالت انقباض اجسام است . ضریب انبساط خطی یا سطحی یا حجمی یک جسم جامد عبارتست ازانبساط واحد طول یا سطح یا حجم آن بر اثر افزایش دمای برابر با یک درجه ٔ سانتیگراد. مایعات نیز بر اثر افزایش دما (درجه ٔ حرارت ) منبسط می شوند و در انبساط گازها عامل فشار نیز تأثیر دارد، ضریب انبساط هر گاز در فشار ثابت برابر است با ازدیاد حجم واحد حجم گاز، هنگامی که دمای آن در فشار ثابت یک درجه ٔ سانتیگراد بالا رود. (از لاروس ). || (اصطلاح طب ) عکس انقباض . ادخال هوا در ریه . (یادداشت مؤلف ).
پادشاها بنده در حضرت برسم عرض داشت
انبساطی می نماید بر امید رحمتت .
جمال الدین سلمان (از آنندراج ).
سلطان از قصور ارتفاعات و انکسار معاملات ضجر شد و با وزیر عتاب آغاز نهاد و او را بغرامت آن اتلاف مؤاخذت کرد و او از سر دالّت و انبساط بجواب موحش قیام مینمود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ سنگی ص 359). || خوشی . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (مؤید الفضلاء). شادی و خرمی و فرح و نشاط و تفریح و عیش . (ناظم الاطباء). گشادگی خاطر. (فرهنگ فارسی معین ). خوش طبعی . مسرت . سرور. شادمانی . (یادداشت مؤلف ) : چون دیدند که سلیمان [ عبدالملک ] را طبع خوش گشت و بساط انبساط گسترانید...(تاریخ بخارا).
با تو بر روی بساط انبساط
نرد طیبت باخت خادم یک ندب .
سوزنی .
ملاطفت او واجب می داشتند و طریق انبساط و ملاطفت برقرار. (جهانگشای جوینی ). یکی از آن میان بطریق انبساط گفتش . (گلستان ).
چنانکه مشرق و مغرب بهم نپیوندد
میان عالم و جاهل تألفست محال
وگر بحکم قضا صحبت اتفاق افتد
بدانکه هر دو بقید اندرند و سجن و وبال
که آن بعادت خویش انبساط نتواند
وزاین نیاید تقریر علم با جهال .
سعدی .
- انبساط خاطر؛ گشادگی خاطر. شادی . || گشاده رویی . (ناظم الاطباء). خوشرویی . خوش منشی . (یادداشت مؤلف ). اختلاط. (مؤید الفضلاء). || (اصطلاح تصوف ) بسط. (فرهنگ فارسی معین ). عبد منبسط؛ کسی است که کلام و تصرفات او بر جریان عادت باشد و بعبارت دیگر کارهای خوب عادت او شده باشد و حشمت و رعب از قلب او زایل شده باشد و آن یا انبساط با خلق است و یا انبساط با حق . همچنین انبساطعبارت است از ارسال سجیت و تحاشی از وحشت حشمت که عبارت از سیر با عادت میباشد. (از فرهنگ مصطلحات عرفاء سجادی ). مقابل قبض :
ای تو نارسته از این فانی رباط
تو چه دانی صحو و سکر و انبساط؟
مولوی .
|| (اصطلاح فیزیک ) افزایش ابعاد جسم است بر اثر دما (درجه ٔ حرارت )، علت انبساط اجسام ازدیاد سرعت حرکت مولکولها و فاصله ٔ آنها از یکدیگر است ، عکس این حالت انقباض اجسام است . ضریب انبساط خطی یا سطحی یا حجمی یک جسم جامد عبارتست ازانبساط واحد طول یا سطح یا حجم آن بر اثر افزایش دمای برابر با یک درجه ٔ سانتیگراد. مایعات نیز بر اثر افزایش دما (درجه ٔ حرارت ) منبسط می شوند و در انبساط گازها عامل فشار نیز تأثیر دارد، ضریب انبساط هر گاز در فشار ثابت برابر است با ازدیاد حجم واحد حجم گاز، هنگامی که دمای آن در فشار ثابت یک درجه ٔ سانتیگراد بالا رود. (از لاروس ). || (اصطلاح طب ) عکس انقباض . ادخال هوا در ریه . (یادداشت مؤلف ).
