اندوه

اندوه . [ اَه ْ ] (اِ) گرفتگی دل . دلگیری . (برهان قاطع). غم و گرفتگی دل . (آنندراج ). غم وکرب و حزن و آزردگی . (ناظم الاطباء). غمه . (ترجمان القرآن جرجانی ) (منتهی الارب ). شجن . (دهار). غم . ترح . فقر. وحشت . کل ّ. ضجره . کأب . کآبة. کأبة. معطاء. ضره . وله . طرب . فاجعه . جوی . (از منتهی الارب ). حَزَن تیمار. گرم . غمگنی . غمگینی . خدوک . نژندی . بهر. یتم . کمد. هم . وجد. ملال . بلبال . سدم . شجب . شجو. مساءة. حوب . حوبة. حیبة. کربت . بث . (یادداشت مؤلف ). غیش . سوء. وکه . زله . غصه . (از یادداشتهای لغت نامه ) :
معذورم دارید کم اندوه و غیش است
اندوه و غیش من از آن جعد وغیش است .

رودکی .

ز اندوه باشد رخ مرد زرد
برامش فزاید تن رادمرد.

فردوسی .

مرا زین همه ویژه اندوه تست
که بیداردل بادی و تندرست .

فردوسی .

بدو گفت شاه ای گو نامجوی
از این رزم اندوهت آمد بروی .

فردوسی .

بدین شادکامی کنون می خوریم
بمی جان اندوه را بشکریم .

فردوسی .

لیکن گزندگی سوزش فراق و الم هجران بار آورده است جهت امیرالمؤمنین دریغ و درد و اندوه و غم . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 310).
بود بیش اندوه مرد از دوتن
ز فرزند نادان وناپاک زن .

اسدی .

اندیشه چو دانش است می باید داشت
اندوه چو روزی است می باید خورد.

ابوالفرج رونی .

...که سور آن از شیون قاصر است و اندوه آن بر شادی راجح .(کلیله و دمنه ). پس از بلوغ غم و مال فرزند و اندوه درمیان آید. (کلیله و دمنه ).
در ظلمت حال خاطر، اندوه
بانور خیال او گسارد.

خاقانی .

صفیر مرغ و نوشانوش ساقی
ز دلها برده اندوه فراقی .

نظامی .

هرکه را خوش نیست با اندوه تو
جان او از ذوق عشق آگاه نیست .

عطار (دیوان ص 85).

تا دل از دست بیفتاد از تو
تن باندوه فرو داد از تو.

عطار.

بی غم و انده به زهد و علم و بفضلیم
نی چو تو باندوه مال و جاه و جلالیم .

ناصرخسرو.

- به اندوه ؛ باغم . غمگین .
- بی اندوه ؛ بی غم . آنکه اندوهی ندارد. || تأسف . (لغت ابوالفضل بیهقی ). اسف : آه از ورود این شعوب که دلهای جهانیان را شعوب اندوه و سوکواری ساخت . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). || نفرت و کراهت . (ناظم الاطباء). ج ، اندوه ها. اندوهان . (فرهنگ فارسی معین ).
- امثال :
اندوه از درهای بزرگ بیشتر درآید . (از امثال و حکم دهخدا ج 1 ص 298). و رجوع به اندوه شود.