اوائل
لغت‌نامه دهخدا
اوائل . [ اَ ءِ ] (ع اِ) ج ِاَوَّل . اوایل . (منتهی الارب ) (غیاث اللغات ) (آنندراج ). نحویین گویند: اصل اوائل اواول [ با دو واو ] بوده است ولی چون دو واو در دو طرف الف قرار گرفته اند وکلمه جمع و جمع ثقیل است دومی را بهمزه برگردانده اند و گاه قلب کنند و گویند اوالی . (از منتهی الارب ). || در اصطلاح ، عبارت از دانشمندان یونانی .
- کتب اوائل ؛ کتب پیشینیان از دانشمند یونانی :
ولیکن اوستادان مجرب
چنین گفتند در کتب اوائل
که عاشق طعم وصل آنگاه داند
که عاجز گردد از هجران عاجل .
|| قدما. پیشینیان :
یونان که بود مادر یونس ز بطن حوت
یادی نکرد و کرد ز عصمت جهان بخود
تا تازه کرد یاد اوایل بدین خویش
تا زنده کرد مذهب یونانیان بخود.
قصه ٔ لیلی مخوان و غصه ٔ مجنون
عشق تو منسوخ کرد ذکر اوایل .
- علم اوائل ؛ علمی است که بدان اوائل وقایع و حوادث بحسب مواطن و نسب شناخته میشود و موضوع این علم و غایت آن ظاهر است و این علم از فروع علم تواریخ و محاضرات است ولی در کتب موضوعات ذکری از آن نرفته است و بعض متأخرین مباحث اواخر را به آن ملحق ساخته اند. در این باره کتابهای بسیاری تألیف گردیده است از آنجمله است ، کتاب الاوائل از ابن هلال حسن عبداﷲ العسکری متوفی به سال 395 هَ. ق . و این نخستین کتابی است که در این زمینه تألیف شده است . و آنرا ملخصی است بنام الوسائل از جلال الدین سیوطی و دیگر کتاب اقامة الدلائل ابن حجر و دیگر محاسن الوسائل از شبلی و محاضرة الاوائل از علی دده و دیگر ازهار الجمال از ابن دوقه . (از کشف الظنون ).
- کتب اوائل ؛ کتب پیشینیان از دانشمند یونانی :
ولیکن اوستادان مجرب
چنین گفتند در کتب اوائل
که عاشق طعم وصل آنگاه داند
که عاجز گردد از هجران عاجل .
منوچهری .
|| قدما. پیشینیان :
یونان که بود مادر یونس ز بطن حوت
یادی نکرد و کرد ز عصمت جهان بخود
تا تازه کرد یاد اوایل بدین خویش
تا زنده کرد مذهب یونانیان بخود.
دقیقی .
قصه ٔ لیلی مخوان و غصه ٔ مجنون
عشق تو منسوخ کرد ذکر اوایل .
سعدی .
- علم اوائل ؛ علمی است که بدان اوائل وقایع و حوادث بحسب مواطن و نسب شناخته میشود و موضوع این علم و غایت آن ظاهر است و این علم از فروع علم تواریخ و محاضرات است ولی در کتب موضوعات ذکری از آن نرفته است و بعض متأخرین مباحث اواخر را به آن ملحق ساخته اند. در این باره کتابهای بسیاری تألیف گردیده است از آنجمله است ، کتاب الاوائل از ابن هلال حسن عبداﷲ العسکری متوفی به سال 395 هَ. ق . و این نخستین کتابی است که در این زمینه تألیف شده است . و آنرا ملخصی است بنام الوسائل از جلال الدین سیوطی و دیگر کتاب اقامة الدلائل ابن حجر و دیگر محاسن الوسائل از شبلی و محاضرة الاوائل از علی دده و دیگر ازهار الجمال از ابن دوقه . (از کشف الظنون ).
