تافته
لغت‌نامه دهخدا
تافته . [ ت َ / ت ِ ] (ن مف / نف ) تابیده . (فرهنگ رشیدی ). روشن . (فرهنگ نظام ). پرتو انداختن آفتاب و ماه و ستارگان و چراغ و آتش . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا). پرتواندازنده مانند آفتاب و ماه و ستاره و چراغ و آتش . (ناظم الاطباء) :
سه من تافته باده ٔ سالخورد
به رنگ گل نار یا زرّ زرد.
بیا ساقی آن زیبق تافته
بشنگرف کاری عمل یافته .
|| برفروخته . (فرهنگ رشیدی ). برافروخته از حرارت آفتاب و تابش آتش . (از برهان ). گرم شدن چیزی از حرارت آفتاب و آتش . (آنندراج ) (انجمن آرا) . گرم شده . (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) : امیّه دست و پای بلال بسته بود و سنگ تافته بر شکم او نهاده بود و گفت مسلمان نباید شدن و بلال همی گفت : اﷲ احد، اﷲ احد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
چو باران نبودی جگرتافته
بدندی لب از تشنگی کافته .
گر بترسی ز تافته ٔ دوزخ
از ره طاعت خدای متاب .
در سایه ٔ دین رو که جهان تافته ریگی است
با شمع خرد باش که عالم شب تار است .
|| برافروخته و گرم شده بسبب قهر و غضب . (از برهان ) (از ناظم الاطباء). گرم شدن بسبب قهر و غضب . (آنندراج ) (انجمن آرا). || گرم شده بسبب تب . (از برهان ) (از ناظم الاطباء). || آزرده از غم و اندوه و جز آن . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ). کوفته ٔ غم و اندوه . (فرهنگ رشیدی ). آزرده . (شرفنامه ٔ منیری ). مکدر. (برهان ) (شرفنامه ٔ منیری ). مغموم و اندوهگین و مکدرشده . (ناظم الاطباء): اول آیتی که از عیسی پیدا آمدآن بود که آن دهقان را دزدی کردند و دینار بسیار ازوی ببردند و او ندانست که این دینارها که برد و تافته شد و شب بخانه ٔ وی جز درویشان نبودندی ندانست تا کرا تهمت کند و مردمان نیز تافته شدند و عیسی چون مردمان را تافته دید گفت چه بوده است ... (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
به خواب و به بیداری و رنج و ناز
از این بارگه کس مگردید باز
مگر آرزوها همه یافته
مخسبید یک تن ز ما تافته .
عذرها سازی و آن را همه تأویل نهی
تا کنی بی سببی تافته ای را شادان .
دل تافته مدار و بر ابرو گره مزن
از بهر بوسه ای که ز تو خواهم ای نگار.
|| آزرده از کوفت راه و سواری . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ) (ناظم الاطباء). کوفته ٔ راه . (فرهنگ رشیدی ) :
همه خسته و مانده و تافته
ز بس تشنگی کام برتافته .
|| برگشته . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) (ناظم الاطباء). برگردیده . (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (ناظم الاطباء). روی گردانیده . بعربی معطوف . (برهان ) (ناظم الاطباء) :
گر بمثل جا کند در پس آئینه شخص
بیند تمثال خویش تافته رو بر قفا.
|| پیچیده . (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا)(فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) (ناظم الاطباء). || موی زلف و گیسو و ریسمان و امثال آن را گویندکه تاب داده باشند. (فرهنگ جهانگیری ). موی زلف و گیسو و ریسمان و ابریشم و هر چیز که آن را تابیده باشند. (از برهان ) (از ناظم الاطباء). زلف و ریسمان تاب داده . (فرهنگ رشیدی ). ریسمان تاب داده یعنی تابیده را نیز گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا) :
حلقه ٔ جعدش پر تاب و گره
حلقه ٔ زلفش از آن تافته تر.
دمش چون تافته بند بریشم
سمش چون ز آهن و پولادهاون .
تنم از اشک به زررشته ٔ خونین ماند
هیچ زررشته از این تافته تر، کس را نی .
بموی تافته پای دلم فروبستی
چو موی تافتی ای نیکبخت روی متاب .
رجوع به تافته شود. || نوعی از بافته ٔ ابریشمین است . (فرهنگ جهانگیری ). نوعی از بافته و پارچه ٔ ابریشمی . (از فرهنگ رشیدی ) (برهان ) (ناظم الاطباء). پارچه ٔ ابریشمی که از آن لباس کنند. (آنندراج ) (انجمن آرا). یک قسم پارچه ٔ لطیف ابریشمی . (فرهنگ نظام ). قماش ابریشمی . (غیاث اللغات ). قز که آن جامه ٔ ابریشمین است . (شرفنامه ٔ منیری ). محمّد معین در حاشیه ٔ برهان آرد: گورانی «تافته » ، گیلکی «تفته » معرب آن «تفتا» ودر مصر «تفته » :
نگشتی کسی از گدا تافته
زر و سیم دادیش و هم تافته .
آسمان خرگه و زیلوست زمین خارا کوه
اطلس و تافته دان مهر و مه پرانوار.
یک زمان نرمدست گشت و حریر
یک زمان تافته شد و والا.
از جیب تافته چون لؤلوی دکمه تابد
گویم مگر ثریا در ماه کرده منزل .
|| جامه ای را گویند که از کتان بافته باشند. (برهان )(ناظم الاطباء). رجوع به تافتن و تابیدن و ترکیبات آنها شود.
سه من تافته باده ٔ سالخورد
به رنگ گل نار یا زرّ زرد.
فردوسی .
بیا ساقی آن زیبق تافته
بشنگرف کاری عمل یافته .
نظامی .
|| برفروخته . (فرهنگ رشیدی ). برافروخته از حرارت آفتاب و تابش آتش . (از برهان ). گرم شدن چیزی از حرارت آفتاب و آتش . (آنندراج ) (انجمن آرا) . گرم شده . (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) : امیّه دست و پای بلال بسته بود و سنگ تافته بر شکم او نهاده بود و گفت مسلمان نباید شدن و بلال همی گفت : اﷲ احد، اﷲ احد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
چو باران نبودی جگرتافته
بدندی لب از تشنگی کافته .
اسدی .
گر بترسی ز تافته ٔ دوزخ
از ره طاعت خدای متاب .
ناصرخسرو.
در سایه ٔ دین رو که جهان تافته ریگی است
با شمع خرد باش که عالم شب تار است .
ناصرخسرو.
|| برافروخته و گرم شده بسبب قهر و غضب . (از برهان ) (از ناظم الاطباء). گرم شدن بسبب قهر و غضب . (آنندراج ) (انجمن آرا). || گرم شده بسبب تب . (از برهان ) (از ناظم الاطباء). || آزرده از غم و اندوه و جز آن . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ). کوفته ٔ غم و اندوه . (فرهنگ رشیدی ). آزرده . (شرفنامه ٔ منیری ). مکدر. (برهان ) (شرفنامه ٔ منیری ). مغموم و اندوهگین و مکدرشده . (ناظم الاطباء): اول آیتی که از عیسی پیدا آمدآن بود که آن دهقان را دزدی کردند و دینار بسیار ازوی ببردند و او ندانست که این دینارها که برد و تافته شد و شب بخانه ٔ وی جز درویشان نبودندی ندانست تا کرا تهمت کند و مردمان نیز تافته شدند و عیسی چون مردمان را تافته دید گفت چه بوده است ... (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
به خواب و به بیداری و رنج و ناز
از این بارگه کس مگردید باز
مگر آرزوها همه یافته
مخسبید یک تن ز ما تافته .
فردوسی .
عذرها سازی و آن را همه تأویل نهی
تا کنی بی سببی تافته ای را شادان .
فرخی .
دل تافته مدار و بر ابرو گره مزن
از بهر بوسه ای که ز تو خواهم ای نگار.
فرخی .
|| آزرده از کوفت راه و سواری . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ) (ناظم الاطباء). کوفته ٔ راه . (فرهنگ رشیدی ) :
همه خسته و مانده و تافته
ز بس تشنگی کام برتافته .
اسدی (از فرهنگ جهانگیری ).
|| برگشته . (فرهنگ جهانگیری ) (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) (ناظم الاطباء). برگردیده . (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (ناظم الاطباء). روی گردانیده . بعربی معطوف . (برهان ) (ناظم الاطباء) :
گر بمثل جا کند در پس آئینه شخص
بیند تمثال خویش تافته رو بر قفا.
حسین ثنائی (از فرهنگ جهانگیری ).
|| پیچیده . (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا)(فرهنگ خطی کتابخانه ٔ مؤلف ) (ناظم الاطباء). || موی زلف و گیسو و ریسمان و امثال آن را گویندکه تاب داده باشند. (فرهنگ جهانگیری ). موی زلف و گیسو و ریسمان و ابریشم و هر چیز که آن را تابیده باشند. (از برهان ) (از ناظم الاطباء). زلف و ریسمان تاب داده . (فرهنگ رشیدی ). ریسمان تاب داده یعنی تابیده را نیز گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا) :
حلقه ٔ جعدش پر تاب و گره
حلقه ٔ زلفش از آن تافته تر.
فرخی .
دمش چون تافته بند بریشم
سمش چون ز آهن و پولادهاون .
منوچهری .
تنم از اشک به زررشته ٔ خونین ماند
هیچ زررشته از این تافته تر، کس را نی .
خاقانی .
بموی تافته پای دلم فروبستی
چو موی تافتی ای نیکبخت روی متاب .
سعدی .
رجوع به تافته شود. || نوعی از بافته ٔ ابریشمین است . (فرهنگ جهانگیری ). نوعی از بافته و پارچه ٔ ابریشمی . (از فرهنگ رشیدی ) (برهان ) (ناظم الاطباء). پارچه ٔ ابریشمی که از آن لباس کنند. (آنندراج ) (انجمن آرا). یک قسم پارچه ٔ لطیف ابریشمی . (فرهنگ نظام ). قماش ابریشمی . (غیاث اللغات ). قز که آن جامه ٔ ابریشمین است . (شرفنامه ٔ منیری ). محمّد معین در حاشیه ٔ برهان آرد: گورانی «تافته » ، گیلکی «تفته » معرب آن «تفتا» ودر مصر «تفته » :
نگشتی کسی از گدا تافته
زر و سیم دادیش و هم تافته .
(مؤلف شرفنامه ٔ منیری ).
آسمان خرگه و زیلوست زمین خارا کوه
اطلس و تافته دان مهر و مه پرانوار.
نظام قاری (دیوان چ استانبول ص 11).
یک زمان نرمدست گشت و حریر
یک زمان تافته شد و والا.
نظام قاری (دیوان چ استانبول ص 21).
از جیب تافته چون لؤلوی دکمه تابد
گویم مگر ثریا در ماه کرده منزل .
نظام قاری (دیوان چ استانبول ص 31).
|| جامه ای را گویند که از کتان بافته باشند. (برهان )(ناظم الاطباء). رجوع به تافتن و تابیدن و ترکیبات آنها شود.
