تأکید

لغت‌نامه دهخدا

تأکید. [ ت َءْ ] (ع مص ) (از «أک د» و «وک د») استوار کردن گره و عهد و زین و پالان بر پشت اسب و شتر و جز آن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). تأکید پیمان و زین بستن و استوار کردن آنها. (ازاقرب الموارد). || استوار کردن . (تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ) (دهار) (از منتهی الارب ) (زمخشری ) (کشاف اصطلاحات الفنون ) (آنندراج ) (ترجمان علامه ٔ جرجانی ). تؤکید. (تاج المصادر بیهقی ) : و آنچه از جهت وی در تأسیس قواعد خلافت و تأکید مبانی ملک و دولت تقدیم افتاد... (کلیله و دمنه ). شرایط تأکید و اِحکام اندر آن (وثیقت ) بجای آورد. (کلیله و دمنه ). شمس المعالی با سلطان به تأسیس بنیان مودت و تأکید اسباب محبت مشغول شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
بسا مالا که بر مردم وبالست
مزید ظلم و تأکیدضلالست .

سعدی .

|| کلام سابق خود را با تکرار یا ابرام و با ادله ٔ محکم ثابت تر کردن : من بفلان خیلی تأکید کردم که بسفر برود.(فرهنگ نظام ) : و تأکیدی رفت که از راههای شارع احتراز واجب بیند. (کلیله و دمنه ). || صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: تأکید در اصطلاح علوم عربی (نحو) بر دو معنی اطلاق میشود: 1 - چنانکه در اطول آمده است : تقریر چیزی بطور ثابت در ذهن مخاطب . 2 - لفظی است که بر تقریر دلالت کند یعنی لفظ مؤکدی است که بدان مطلبی را تقریر یا تثبیت کنند و از این رو محقق تفتازانی در مطول ، در بحث تقدیم مسندٌالیه مسور بلفظ کل بر مسند مقرون بحرف نفی گوید: «تأکیدلفظی است که دلالت کند بر تقویت چیزی که لفظ دیگر آنرا افاده کند». و این گونه تأکید اعم است از اینکه تابع اول باشد یا نه . و اینکه گفته اند تأکید اصطلاحی بوسیله ٔ الفاظ مخصوص یا تکرار لفظ است منظور آن نوع تأکیدی است که یکی از توابع پنجگانه بشمار آید. چنانکه گفته اند وصف گاه برای تأکید باشد، و نیز گویندضربت ضرباً (مفعول مطلق ) برای تأکید است و امثال اینها. (چنانکه در بعضی از حواشی مطول آمده است ). و گاهی مجازاً تأکید بر لفظی اطلاق شود که برای افاده ٔ معنایی که بدون آن لفظ آن معنی حاصل بوده است ، بکار رود یعنی لفظی است که برای افاده ٔ معنائی ذکر شود که بدون ذکر آن حاصل بوده است مانند: لم یقم کل انسان . چه لفظ (کل ) برحسب عقیده ٔ بعضی تأکید است زیرا همچنانکه «لم یقم انسان » معنی عموم نفی را میرساند همچنین «لم یقم کل انسان » نیز همین معنی را افاده می کند. و برحسب مثال اول تأکید نیست زیرا اسناد در آن هنگام به «کل » است نه به انسان و علت اینکه این معنی را مجاز شمرده اند این است که افاده ٔ معنایی که بدون آن حاصل بوده است ، لازمه ٔ تأکید است نه خود تأکید. زیرا تأکید اقتضای سابقیت مطلوبی میکند... پس تأکید بمعنی مجازی نسبت بمعنی اصطلاحی اعم است . اقسام تأکید اصطلاحی : 1 - تابع مطلق ، یعنی خواه تابع اسم باشد یا جز آن و آن عبارت از تأکید لفظی است و آنرا تأکید صریح نیز نامند... 2 - یکی ازتوابع پنجگانه ٔ اسم : و آن تابعی است که امر متبوع را در نسبت یا شمول مقرر کند یعنی حال و شأن آن را در نزد شنونده ثابت میکند بعبارت دیگر حالت متبوع را در نزد شنونده از لحاظ نسبت یعنی از لحاظ منسوب بودن یا منسوب الیه بودن آن مقرر میکند مانند: «زید قتیل قتیل »، «ضرب زید زید» بدین سان در نزد شنونده ثابت می شود که منسوب یا منسوب الیه در این نسبت متبوع است نه جز آن ، یا تابعی است که شمول متبوع را بر افراد آن مقرر می کند مانند: «جائنی القوم کلهم » و مقصود از این نوع تقریر، بکار بردن تمام الفاظ تأکید است . در تعریف یادشده منظور از مقرر کردن امر متبوع خارج کردن بدل و عطف نسق از تعریف است و این واضح است . همچنین صفت نیز از تعریف خارج میشود زیرا وضع صفت برای دلالت بر معنایی است که در متبوع آن هست و در بعضی از مواضع برای افاده ٔ توضیح متبوع است ... و قید «در نسبت یا شمول » عطف بیان را خارج میکند زیرا عطف بیان هرچند متبوع خود را واضح و ثابت میکند لیکن آنرا از لحاظ نسبت یا شمول آشکار نمی سازد. 3 - نوع سوم از تأکید آن است که نه تابع اسم باشد و نه جز آن از قبیل تأکید فصل به مصدر آن که بجای تکرار فعل بکار میرود. مانند: «سلموا تسلیماً» این نوع تأکید در مبحث «التأکید لنفسه » یا تأکید خاص و «التأکید لغیره » یا تأکید عام در مبحث مفعول مطلق نیز خواهد آمد . و دیگر حال مؤکده مانند «یوم یبعث حیاً» که در مبحث حال خواهد آمد و وصف مؤکد مانند: «امس الدابر». (از کشاف اصطلاحات الفنون بنقل از اتقان و عباب و شروح کافیه . چ احمد جودت ج 1 ص 71). رجوع به تعریفات جرجانی شود. || در علم معانی مقابل تأسیس است . رجوع به تأسیس شود.