تباین

تباین . [ ت َ ی ُ ](ع مص ) جدا شدن از یکدیگر. (از منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ). بریدن از یکدیگر. (فرهنگ نظام ). فرق . (فرهنگ نظام ). تفاوت و فرق بودن و جدایی میان دو چیز. (غیاث اللغات ) (آنندراج ). اختلاف و تفاوت و مخالفت و تناقض و عدم موافقت . (ناظم الاطباء). || (اصطلاح منطق ) تباین بین دو قضیه آن است که مفهوم یکی بر مصادیق دیگری بطور کلی یا بر بعض آن صادق نباشد و آن بر دو قسم است : تباین کلی و تباین جزئی .رجوع بذیل هریک از این دو کلمه شود. || (اصطلاح ریاضی ) در نزد محاسبان و هندسه دانان دو عدد صحیح را گویند که جز بر واحد (یک ) قابل قسمت نباشد مانند 7 و 9 [ ظ: 5 ] که مشترکاً جز بر عدد واحد قابل تقسیم نیستند. پس این دو متباینند. و قید عدد صحیح از آن جهت است که در جریان کسری قرار نگیرد. (از کشاف اصطلاحات الفنون چ احمد جودت ج 1 ص 173) (تعریفات جرجانی ). || (اصطلاح هندسه ) تباین در مقادیر چه خط باشد و چه سطح و چه حجم . مقادیر مشترکه مقادیریند که همواره مقداری یافت شود که آنها را عاد نمایداعم از آنکه در آن جا مقدار اصم باشد یا منطق و مقادیر متباین آن دو مقداری هستند که مقداری یافت نشود که آن دو را عاد نماید. بدین ترتیب دو و چهار مشترکه اند و همچنین جذر دو و جذر هشت . ولی جذر پنج و جذر ده متباینند. این بود تعریفی از تباین و اشتراک در مقادیر، ولی در خطوط نوع دیگری از تباین و اشتراک وجوددارد که به تباین بالقوه و اشتراک بالقوه مشهور است . این نوع از تباین و اشتراک در احجام وجود ندارد و در سطوح هم مورد احتیاج نیست و فقط در خطوط می آید. وخطوط مشترکه بالقوه خطوطی هستند که در طول متباینندولی در مربعات مشترک چون جذر 3 و جذر 6. و خطوطی متباینند بالقوه که در طول و در مربعات آنها اشتراکی نیست چون جذر 2 و جذر 5. (از کشاف اصطلاحات الفنون ).