ترک گفتن
لغت‌نامه دهخدا
ترک گفتن .[ ت َ گ ُ ت َ ] (مص مرکب ). رها کردن . دست بداشتن . افکندن . ترک کردن . چشم پوشیدن . (از یادداشت های دهخدا)
- بترک گفتن ؛ رها کردن . روی برتافتن :
من آن بدیعصفت را بترک چون گویم
که دل ببرد به چوگان زلف چون گویم .
- بترک جان گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
سهل باشد بترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .
- بترک جور گفتن ؛ دست از جور برداشتن . جور نورزیدن :
یا بترک ِ جور گو ای سرکش نامهربان
بر اسیران رحمت آور یا بترک ِ من بگوی .
- بترک خویش گفتن ؛ خود را نادیده انگاشتن . بترک ِ خود گفتن . به هستی خود بی اعتنا بودن :
دلی دو دوست نگیرد دو مهردل نپذیرد
اگر موافق اوئی بترک ِ خویش بگوئی .
- بترک دین و دنیا گفتن ؛ از هر تعلقی آزاد شدن . از همه چیز اعراض کردن :
بترک دین و دنیا بایدت گفت
اگر خواهی که گردی محرم راز.
- بترک سخن گفتن ؛ خاموشی گزیدن . ساکت ماندن :
بترک ِسخن گفت خاقانی ایرا
طراز سخن را بس آبی نبیند.
- بترک سر گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از زندگی شستن :
بسم از قبول عامی و صلاح نیکنامی
چو بترک سر بگفتم چه غم از کلاه دارم .
- بترک صحبت گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . از یاری بریدن :
فغان که آن مه نامهربان دشمن دوست
بترک صحبت یاران خود چه آسان گفت .
- بترک کسی یا چیزی گفتن ؛ از او دست برداشتن . آن راترک کردن :
ترک ِ من گفت و بترکش نتوانم که بگویم
چه کنم نیست دلی چون دل او ز آهن و رویم .
- بترک همگی گفتن ؛ از دنیا و مافیها درگذشتن . از همه چیز دست بداشتن :
خیز نظامی نه گه خفتن است
وقت ِ بترک ِ همگی گفتن است .
- ترک ِ تُرک گفتن ؛ ترک ِ یار گفتن . از محبوب دست بداشتن :
گویند بگوی ترک ِ تُرکت
تا بازرهی ز پاسبانی
ترک چو تو تُرک نبود آسان
ترکی تو نه دوغ ترکمانی
- ترک ِ جان گفتن ؛ چشم پوشیدن از جان . دست از جان کشیدن :
یکی تیغ زد بر سر ترگ او
که او ترک ِ جان گفت و جان ترک او.
خوش است زیر مغیلان به راه بادیه خفت
شب رحیل ولی ترک ِ جان بباید گفت .
یکی را دل از دست رفته بود و ترک ِ جان گفته . (گلستان ).
ای دل ربوده از بر من حکم از آن ِ تست
گر نیز گوئیم بمثل ترک ِ جان بگوی .
- ترک ِ جانان گفتن ؛ از محبوب دست بداشتن . از مصاحبت یار روی برتافتن :
سهل باشدبترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .
- ترک ِ جهان گفتن ؛ دست از جهان بداشتن :
کمتر از آن موبد هندو مباش
ترک ِ جهان گوی و جهان گومباش .
حافظا ترک جهان گفتن طریق خوشدلی است
تا نپنداری که احوال جهانداران خوش است .
- ترک ِ درمان گفتن ؛ رها کردن درمان . با درد ساختن . از علاج درد چشم پوشیدن :
من و مقام رضابعد از این و شکر رقیب
که دل به درد تو خو کرد و ترک ِ درمان گفت .
- ترک ِ دستان گفتن ؛ زرق و حیله ومکر را رها ساختن :
به مهلتی که سپهرت دهد ز راه مرو
ترا که گفت که این زال ترک دستان گفت .
- ترک ِ دوست گفتن ؛ دوست را رها کردن . ترک ِ دوستی :
محال است اینکه ترک ِ دوست هرگز
بگوید سعدی ، ای دشمن تو می گوی .
- ترک ِ سرگفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
ترک سر گفتم از آن پیش که بنهادم پای
نه به زرق آمده ام تا به ملامت بروم .
- ترک ِ صحبت گفتن ؛ترک یاری و مصاحبت کردن . ترک دوستی و معاشرت نمودن .انزوا و گوشه گیری . بریدن از مردم :
خوی بهائم گرفتی و ترک ِ صحبت مردم گفتی . (گلستان ).
- ترک ِ عشق گفتن ؛ دست از محبت کشیدن . ترک ِ عاشقی کردن :
به تیغ می زد و می رفت و باز می نگرید
که ترک عشق نگفتی سزای خود دیدی .
دگر مگوی که من ترک عشق خواهم گفت
که قاضی از پس اقرار نشنود انکار.
- ترک ِ عمل گفتن ؛ دست از کار کشیدن . منصب و شغلی را رها کردن :
ترک ِ عمل بگفتم و ایمن شدم ز عزلت
بی چیز را نباشد اندیشه از حرامی .
- ترک ِ وصال گفتن ؛ در انتظار وصال نبودن . دست از امید وصل کشیدن . ترک مصاحبت و همنشینی کردن :
من ترک وصال تو نگویم
الاّ به فراق جسم و جانم .
- ترک وصل گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . قطع امید کردن از وصال :
گر مراد خویش خواهی ترک ِ وصل ِ ما بگو
ور مرا خواهی رها کن اختیار خویش را.
- ترک ِ هستی گفتن ؛ از خود گذشتن . دست از هستی کشیدن :
سعدی چو ترک هستی گفتی ز خلق رستی
از سنگ غم نباشد بعد از شکسته جامی .
- بترک گفتن ؛ رها کردن . روی برتافتن :
من آن بدیعصفت را بترک چون گویم
که دل ببرد به چوگان زلف چون گویم .
سعدی (خواتیم ).
- بترک جان گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
سهل باشد بترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .
سعدی (طیبات ازشرفنامه ٔ منیری ).
- بترک جور گفتن ؛ دست از جور برداشتن . جور نورزیدن :
یا بترک ِ جور گو ای سرکش نامهربان
بر اسیران رحمت آور یا بترک ِ من بگوی .
سعدی (طیبات ).
- بترک خویش گفتن ؛ خود را نادیده انگاشتن . بترک ِ خود گفتن . به هستی خود بی اعتنا بودن :
دلی دو دوست نگیرد دو مهردل نپذیرد
اگر موافق اوئی بترک ِ خویش بگوئی .
سعدی (طیبات ).
- بترک دین و دنیا گفتن ؛ از هر تعلقی آزاد شدن . از همه چیز اعراض کردن :
بترک دین و دنیا بایدت گفت
اگر خواهی که گردی محرم راز.
اسیری لاهیجی (از آنندراج ).
- بترک سخن گفتن ؛ خاموشی گزیدن . ساکت ماندن :
بترک ِسخن گفت خاقانی ایرا
طراز سخن را بس آبی نبیند.
خاقانی
- بترک سر گفتن ؛ از جان گذشتن . دست از زندگی شستن :
بسم از قبول عامی و صلاح نیکنامی
چو بترک سر بگفتم چه غم از کلاه دارم .
سعدی (کلیات چ مصفا ص 516).
- بترک صحبت گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . از یاری بریدن :
فغان که آن مه نامهربان دشمن دوست
بترک صحبت یاران خود چه آسان گفت .
حافظ
- بترک کسی یا چیزی گفتن ؛ از او دست برداشتن . آن راترک کردن :
ترک ِ من گفت و بترکش نتوانم که بگویم
چه کنم نیست دلی چون دل او ز آهن و رویم .
سعدی
- بترک همگی گفتن ؛ از دنیا و مافیها درگذشتن . از همه چیز دست بداشتن :
خیز نظامی نه گه خفتن است
وقت ِ بترک ِ همگی گفتن است .
نظامی .
- ترک ِ تُرک گفتن ؛ ترک ِ یار گفتن . از محبوب دست بداشتن :
گویند بگوی ترک ِ تُرکت
تا بازرهی ز پاسبانی
ترک چو تو تُرک نبود آسان
ترکی تو نه دوغ ترکمانی
سنائی (از امثال و حکم دهخدا).
- ترک ِ جان گفتن ؛ چشم پوشیدن از جان . دست از جان کشیدن :
یکی تیغ زد بر سر ترگ او
که او ترک ِ جان گفت و جان ترک او.
فردوسی .
خوش است زیر مغیلان به راه بادیه خفت
شب رحیل ولی ترک ِ جان بباید گفت .
سعدی
یکی را دل از دست رفته بود و ترک ِ جان گفته . (گلستان ).
ای دل ربوده از بر من حکم از آن ِ تست
گر نیز گوئیم بمثل ترک ِ جان بگوی .
سعدی .
- ترک ِ جانان گفتن ؛ از محبوب دست بداشتن . از مصاحبت یار روی برتافتن :
سهل باشدبترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن .
سعدی (طیبات )
- ترک ِ جهان گفتن ؛ دست از جهان بداشتن :
کمتر از آن موبد هندو مباش
ترک ِ جهان گوی و جهان گومباش .
نظامی .
حافظا ترک جهان گفتن طریق خوشدلی است
تا نپنداری که احوال جهانداران خوش است .
حافظ.
- ترک ِ درمان گفتن ؛ رها کردن درمان . با درد ساختن . از علاج درد چشم پوشیدن :
من و مقام رضابعد از این و شکر رقیب
که دل به درد تو خو کرد و ترک ِ درمان گفت .
حافظ
- ترک ِ دستان گفتن ؛ زرق و حیله ومکر را رها ساختن :
به مهلتی که سپهرت دهد ز راه مرو
ترا که گفت که این زال ترک دستان گفت .
حافظ
- ترک ِ دوست گفتن ؛ دوست را رها کردن . ترک ِ دوستی :
محال است اینکه ترک ِ دوست هرگز
بگوید سعدی ، ای دشمن تو می گوی .
سعدی .
- ترک ِ سرگفتن ؛ از جان گذشتن . دست از جان شستن :
ترک سر گفتم از آن پیش که بنهادم پای
نه به زرق آمده ام تا به ملامت بروم .
سعدی .
- ترک ِ صحبت گفتن ؛ترک یاری و مصاحبت کردن . ترک دوستی و معاشرت نمودن .انزوا و گوشه گیری . بریدن از مردم :
خوی بهائم گرفتی و ترک ِ صحبت مردم گفتی . (گلستان ).
- ترک ِ عشق گفتن ؛ دست از محبت کشیدن . ترک ِ عاشقی کردن :
به تیغ می زد و می رفت و باز می نگرید
که ترک عشق نگفتی سزای خود دیدی .
سعدی .
دگر مگوی که من ترک عشق خواهم گفت
که قاضی از پس اقرار نشنود انکار.
سعدی .
- ترک ِ عمل گفتن ؛ دست از کار کشیدن . منصب و شغلی را رها کردن :
ترک ِ عمل بگفتم و ایمن شدم ز عزلت
بی چیز را نباشد اندیشه از حرامی .
سعدی .
- ترک ِ وصال گفتن ؛ در انتظار وصال نبودن . دست از امید وصل کشیدن . ترک مصاحبت و همنشینی کردن :
من ترک وصال تو نگویم
الاّ به فراق جسم و جانم .
سعدی .
- ترک وصل گفتن ؛ ترک مصاحبت کردن . قطع امید کردن از وصال :
گر مراد خویش خواهی ترک ِ وصل ِ ما بگو
ور مرا خواهی رها کن اختیار خویش را.
سعدی (خواتیم ).
- ترک ِ هستی گفتن ؛ از خود گذشتن . دست از هستی کشیدن :
سعدی چو ترک هستی گفتی ز خلق رستی
از سنگ غم نباشد بعد از شکسته جامی .
سعدی .
