تنباکو

تنباکو. [ تَم ْ ] (اِ) برگ معروف ، در مآثر رحیمی آورده که تنباکو از طرف فرنگ به دکن آمد و از آنجا در هند از عهد اکبر شاه رواج یافت .... (از آنندراج ). ظاهراً قسمی از ماهی زهرج جبلی که قلومس نامند بوده باشد. چه در ماهیت به قسم سیم او شبیه و در سمیت نسبت بماهی به او مشابه و قسم سیم قلومس را تعریف کرده اند که برگش مثل برگ کرنب واز آن درازتر و با اندک رطوبت چسبنده و ساقش زیاده بر ذرعی ... و تخمش در غلافی مایل به سیاهی است ... (ازتحفه ٔ حکیم مؤمن ). گیاهی از طایفه ٔ سلانه و از نباتات بومی آمریکا که برگهای آن را خشک نموده و سپس لوله کرده و یا بریده و یا خرد نموده بوضعهای مختلف می کشند و این گیاه که بومی جزیره ٔ کوچکی از امریکا می باشد موسوم به تاباگو در سال 968 هَ . ق . تخمش را ازاین مملکت به فرنگستان آورده زراعت کردند و محتوی ماده ٔ سمی خطرناکی است موسوم به نیکوتین و در بدن انسان دارای آثاری است که کاملاً مقابلی می کند آثار چای و قهوه را. و کشیدن برگ تنباکو سزاوار نیست ... و در بیشتر ممالک متمدن خرید و فروش تنباکو انحصار دارد وزراعت آن نیز در تحت مراقبت دولت می باشد... (ناظم الاطباء). به فرانسه تاباک و به اسپانیولی تاباکو واصل آن از جزیره ٔ تاباگو ، یکی از جزایر آنتیل کوچک است . که برگ آن را بصورتها مختلف برای تدخین یا انفیه و یا جویدن ، آماده سازند.این گیاه که از نوع گیاهان سولانسه است ارتفاع آن تا به دو متر و طول برگ آن تا 70 سانتیمتر و عرض آن تا 60 سانتیمتر می رسد و بوسیله ٔ اسپانیولها وارد اروپا شد و ژان نیکو سفیرکاترین دو مدیسی آن را در فرانسه رواج داد و امروز تقریباً در کشورهای دنیا آن را کشت کنند و مهمترین مراکز کشت این گیاه در کوبا، جاوه و سوماترا و ایالات متحده ٔ امریکای شمالی و بالکان ،آسیای صغیر... است برگ این گیاه دارای آلکولوئید خطرناکی بنام نیکوتین است که از زهرهای کشنده است . (از لاروس ). بلفظ کشیدن مستعمل اهل زبان و لفظ نوشیدن محض خطاست . (غیاث اللغات ) (از آنندراج ). بسر قلیان کردی کنایه از، مهیا کردن حقه برای کشیدن تنباکو است . (از آنندراج ) :
و آن یکی پهلو زند کاینک به سر قلیان ناز
کرده ام تنباکوی لطفی که از من نگذری .

فوقی یزدی (از آنندراج ).

در زبان فارسی کلمه ٔ تنباکو به نوع خاصی از این گیاه اطلاق شود که آن را منحصراً باقلیان کشند و انواع دیگر آن را توتون سیگار و توتون چپق و... نامند. رجوع به توتون و قلیان و گیاه شناسی گل گلاب و درمانشناسی دکتر عطائی ج 1 ص 429 و ماده ٔ بعد شود.