جرجانی

جرجانی . [ ج ُ ] (اِخ ) اسماعیل بن حسن حسینی طبیب ملقب به زین الدین . از بزرگان دانش وطب بشمار بود. مؤلف درة الاخبار آرد: الامیرالسید الامام زین الدین اسماعیل حسینی طبیب ، احیاء طب و سایر علوم کرد بتصانیف دانش فزای خود، امام حکیم فیلسوف ظهیرالدین ابوالحسن بن امام ابوالقاسم بیهقی گوید: او رادر سنه ٔ احدی وثلثین و خمسمائه دیدم در سرخس ، و او آنچه خلاصه بود از عمر گذرانیده بود و در آن روزگار در خوارزم خفی علائی و کتاب ملوکی و کتاب ذخیره و کتاب اغراض و کتاب یادگار و کتابی دیگر در حکمت و کتابی در رد بر فلاسفه و کتاب یوم و لیلة قاضی ابوسعید شارعی را تصنیف کرده بود و جهان از تصانیف او مالامال دانش بود. و امام زین الدین اسماعیل جامع همه فضایل و لطف معاشرت و حسن اخلاق و کرم نفس بود و این رساله از فوائد اوست که کتاب بدان ختام (یافت ) و ختامه مشک یابد و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون . (از درة الاخبار چ تهران ص 100). مؤلف تتمه صوان الحکمة درباره ٔ صاحب ترجمه چنین آرد: با تصانیف برگزیده ٔ خویش طب و سایر علوم را احیا کرد او را در ماههای سال 531 بسرخس دیدم در حالی که خلاصه عمر خود را گذرانیده بود. خوارزمشاه اتسزبن محمد پادشاه عالم و عادل او را مدتی بخوارزم اقامت داد و در همان جا کتابهای «الخفی العلائی » و «الطب الملوکی » و «کتاب الذخیره » و «کتاب الاغراض » و «کتاب یادگار» و «کتاب فی الرد علی الفلاسفه » و «کتاب تدبیر یوم و لیلة» و کتابهایی در حکمت بنام قاضی ابوسعید شارعی تصنیف کرد و همچنین کتابی بنام «کتاب وصیت نامه » تصنیف کرد و تصانیف سودمند او در جهان منتشر گردید. (از تتمه صوان الحکمة ص 172). در اعلام زرکلی نام پدر وی حسین ذکر شده و کنیه او ابوابراهیم ضبط گردیده است . مؤلف روضات الجنات ذیل احوال عبدالقاهر جرجانی نسب او را چنین آرد: السید الحکیم ابوابراهیم اسماعیل بن محمدبن الحسین صاحب کتاب ذخیره ٔ خوارزمشاهی از مشاهیر علماء جرجان است . (روضات الجنات ص 443).