جزیره ٔ اقور
لغت‌نامه دهخدا
جزیره ٔ اقور. [ ج َ رَ ی ِ اَ ] (اِخ ) یا قور. میان دجله و فرات است . آن جزیره را شهرهای بزرگ و تاریخی است و نسبت بدان را جزری گویند. (منتهی الارب ). میان دجله و فرات در مجاورت شام قرار دارد و شامل دیار بکر و مضر است . بدان جهت جزیره اش گویند که میان دجله و فرات واقع شده است . این دو شط از بلاد روم است در مقابل هم قرار میگیرند و به موازات یکدیگر سرازیر میشوند و نزدیک بصره به هم می پیوندند و به دریا میریزند. این جزیره آب و هوای خوب و محصول نیکویی دارد و پربرکت است . شهرهای معظم و باره ها و قلاع مستحکم فراوان دارد و مهمترین شهرهای آن عبارتند از: حَرّان ، رهاء، رقه ، رأس عین ، نصیبین ، سنجار، خابور، ماردین ، آمِد، میافارقین ، موصل و جز آن . کتابهایی درباره ٔ تاریخ این جزیره و مردم آن تألیف شده و مردان بزرگی در دانشها و فنون مختلف در آن تربیت شده اند. ابیات زیر در وصف این دیار سروده شده است :
نحن ّ الی اهل الجزیرة قبلةً
و فیها غزال ساجی الطرف ساحره
یوازره قلبی علی ّ و لیس لی
یدان بمن قلبی علیه یوازره .
و نیز در وصف این جزیره است :
اُتیح َ له مِن شرطة الحی جانب
عریض القصیری لحمه متکاوس
ابدﱡ اذا یمشی یحیک کأنما
به من دمامیل الجزیرة ناخس .
گویند: در آن زمان که مردم قضاعه به بلاد مختلف پراکنده شدند، چند تن از اولاد قضاعه و بنوعوف بن ربان و جرم بن ربان به نواحی جزیره رفتند و با مردم آنجا آمیزش کردند و جمعیت آنان افزایش یافت و با مردم بومی بجنگ برخاستند و بر طایفه ای از آنان غلبه کردند و اعاجم را بیرون راندند و ابیات زیر درباره ٔ این وقعه است :
صففنا للاعاجم من معد
صفوفاً بالجزیرة کالسعیر
لقیناهم بجمع من علاف
ترادی بالصلادمة الذکور.
و این مردم همواره در جزیره بودند تا زمانی که شاپور پسر اردشیر به آنجا لشکر کشید و شهر تزید را فتح کرد و بسیار از مردم قضاعه را کشت و اموال ایشان را به یغما برد و بقیه بجانب شام رفتند.(از معجم البلدان ). و برای تفصیل بیشتر رجوع به همین کتاب و جزیره و جزیره ٔ قور در همین لغت نامه و سرزمینهای خلافت شرقی ص 93 ببعد شود.
نحن ّ الی اهل الجزیرة قبلةً
و فیها غزال ساجی الطرف ساحره
یوازره قلبی علی ّ و لیس لی
یدان بمن قلبی علیه یوازره .
و نیز در وصف این جزیره است :
اُتیح َ له مِن شرطة الحی جانب
عریض القصیری لحمه متکاوس
ابدﱡ اذا یمشی یحیک کأنما
به من دمامیل الجزیرة ناخس .
عبداﷲبن همام سلولی .
گویند: در آن زمان که مردم قضاعه به بلاد مختلف پراکنده شدند، چند تن از اولاد قضاعه و بنوعوف بن ربان و جرم بن ربان به نواحی جزیره رفتند و با مردم آنجا آمیزش کردند و جمعیت آنان افزایش یافت و با مردم بومی بجنگ برخاستند و بر طایفه ای از آنان غلبه کردند و اعاجم را بیرون راندند و ابیات زیر درباره ٔ این وقعه است :
صففنا للاعاجم من معد
صفوفاً بالجزیرة کالسعیر
لقیناهم بجمع من علاف
ترادی بالصلادمة الذکور.
جدی بن دلهاث عشمی .
و این مردم همواره در جزیره بودند تا زمانی که شاپور پسر اردشیر به آنجا لشکر کشید و شهر تزید را فتح کرد و بسیار از مردم قضاعه را کشت و اموال ایشان را به یغما برد و بقیه بجانب شام رفتند.(از معجم البلدان ). و برای تفصیل بیشتر رجوع به همین کتاب و جزیره و جزیره ٔ قور در همین لغت نامه و سرزمینهای خلافت شرقی ص 93 ببعد شود.
