جلالی

جلالی . [ ج َ ] (اِخ ) تاریخ ... تاریخ جلالی را ملکشاه سلجوقی بسال 471 هَ . ق . وقتی که اعتدال ربیعی در 19 فروردین ماه قدیم واقع بود تأسیس کرد واول سال را در اول حمل (روز اول بهار) قرار داد و بهمین جهت نوروز که تا آنوقت در سال شمسی سیار بود ثابت گردانیده و بنوروز سلطانی معروف شد و برای ثابت نگاه داشتن آن در سال شمسی بنا بر معروف کبیسه ٔ دقیقی بر قرار کردند که از کبیسه ٔ گریگوری هم دقیق تر بوده است . (گاه شماری در ایران قدیم ص 167 ببعد). تا قبل از تاریخ جلالی سالهای ایرانی متحرک بود زیرا نه ابتدای آن مانند سایر سال های شمسی که 365 روز و یک چهارم روز است با نقطه ٔ معینی از منطقةالبروج مطابقت میکردو نه اعیادش در یک اوقات ثابتی بود زیرا ایرانیان سال را بدوازده ماه که هر ماه سی روز بود تقسیم مینمودند و اسامی ماهها از اینقرار است : فروردین ، اردی بهشت ، خرداد، تیر، امرداد، شهریور، مهر، آبان ، آذر، دی ،بهمن ، اسفندارمذ و برای آنکه روزهای سال را کامل کرده و به 36514 روز برسانند اولا پنج روز بماه هشتم (آبان ) بنام ایام مسترقه اضافه میکردند و آنرا اندرگاه مینامیدند بنابراین ماه آبان سی وپنج روز میشد ثانیاًدر هر دوره زمانی که 120 سال باشد یک ماه علاوه می کردند. و این ماه مجموع 14 روزهای عرض این 120 سال بود و آنرا بترتیب ماهها میافزودند یعنی اول ، یکماه بر فروردین افزوده و آن را فروردین دوم می گفتند و در دوره ٔ دوم آنرا بماه نام دوم مینامیدند و اردی بهشت دوم میگفتند و بهمین ترتیب تا ماه دوازدهم بنابراین ماه کبیسه در هر 1440 سال یکمرتبه از ماههای دوازده گانه میگذشته و بهمین جهت بود که اول سالها و عیدها نسبت بمنطقةالبروج جابجا میشد و بواسطه ٔ این دوره که از کبیسه حاصل میشد اول سال و اعیاد موقع طبیعی خود را از دست میداد. این ترتیب تا سال 467 هَ . ق . / 1075 م . یعنی دوره ٔ پادشاهی ملکشاه سلجوقی باقی بود. در این وقت پادشاه سلجوقی اصلاح آنرا بعهده ٔ گروهی از دانشمندان که عمر خیام و ابوالمظفر و مأمون واسطی و محمد خازن از آنها بودند گزارد و آنها تاریخی شمسی وضع کردند که به تاریخ جلالی نامیده شد و آن از دقیق ترین تواریخ است . (ترجمه ٔ دایرة المعارف اسلامی ، خلیلی ).
در طول ماههای جلالی اقوال مختلف است . بر حسب آنچه در زیج سنجری آمده طول ماهها مطابق توقف آفتاب در بروج دوازده گانه بوده و هر یک از شش ماه اول سال 31 روز بوده الاخردادکه 32 روز بوده و باقی همه سی روزه بود بجز آذر و دی که 29روزه و بجز اسفندارمذ در سالهای کبیسه که 31 روزه بوده است . (گاه شماری در ایران قدیم ص 167 ببعد).