خانان سیر اردو
لغت‌نامه دهخدا
خانان سیر اردو. [ ن ِ ] (اِخ ) لین پول در طبقات سلاطین اسلام این خانان را که از سال 621 تا 907 هَ . ق . حکومت کرده اندچنین تعریف میکند: چنگیز در زمان حیات خود ممالک قدیم قراختائیان یعنی اراضی واقع در شمال سیحون را به پسر ارشد خود «جوجی » واگذاشت و چون جوجی مرد، این ممالک به پسر ارشد او «اردوا» رسید. پسر جوان تر جوجی یعنی «باتو» که در دو هجوم به اروپا شرکت کرده بود ازطرف مغرب بر وسعت ممالک پدری افزود و خانات ترک نشین قبچاق را خود تحت حکومت گرفت . در شمال ممالک باتو، برادر دیگر او طغاتیمور ظاهراً بلادی را که در دره ٔ علیای شط ولگا واقع و ببلاد بلغار معروف بود بخود اختصاص داده و پسر چهارم جوجی یعنی شیبان در ممالک «اردا» دشت قرقیز را قلمرو خویش کرد. پنجمین پسر جوجی تَوال هم قبایل پِچِنَک را که بعدها به نوگای موسوم شدند و در میان دره های انهار «آرال » و «یِمبا» ساکن بودند متصرف گردید. تمام این قبایل کم و بیش از «باتو» اطاعت میکردند و باتو با اینکه جوانتر بود بعلت قدرت و شهرت پایتخت خود شهر سَرای را که در کنار ولگا قرار داشت پایتخت کُل ممالک اولاد جوجی کرد. این قبایل را بعلت چادر خان ایشان «سیراردو» یعنی اردو زرین می خوانند و باید دانست که در این قبایل فقط سلطنت و مقام لشکرکشی را مغولان اصلی در دست داشتند و الا رعایای مطیع اولاد جوجی بیشتر از نژاد ترکان و ترکمان مقهوربودند. خانان جوجی را بشرح ذیل می توان تقسیم کرد:
الف - خانان باتو: خانان گوگ اردو (اردوی آبی ). ایشان از 621 تا 761 هَ . ق . (1224 تا 1359 م .) بر دشت قبچاق غربی سلطنت می کردند. در خانان باتو آمد.
ب - خاندان اردوا: روسای خانوادگی که بر آق اردو (اردوی سفید) در دشت قبچاق شرقی حکومت میکردند.(از 1226 تا 1427 م .) و بعد از اولوس باتو (از 1378تا 1502 م .) بر سیراردو نیز ریاست یافتند و در آخر کار عنوان خانان هشترخان را پیدا کردند (از 1466 تا 1554 م .). رجوع به کلمه ٔ «اردا» شود.
ج - خاندان طغاتیمور: خانان بلاد واقع در شمال دشت قبچاق و ایشان گاهی نیز در دشت قبچاق غربی بر سیراردو ریاست پیدا کرده اند و در آخر کار سلسله ٔ خانان غازان (1488- 1552 م .) و قاسموف (1450 - 1478 م .) و قِرِم (1420 - 1783 م .) را تشکیل داده اند.
د -خانان شیبان : که بر دشت های مسکن ازبکان و قزاقان قرقیز سلطنت داشته اند (1224 - 1656 م .) و بعد از مهاجرت از آنجا به خانی و امارت خیوه و بخارا رسیده اند. از 1500 م . تا 1872 م .
الف - خانان باتو: خانان گوگ اردو (اردوی آبی ). ایشان از 621 تا 761 هَ . ق . (1224 تا 1359 م .) بر دشت قبچاق غربی سلطنت می کردند. در خانان باتو آمد.
ب - خاندان اردوا: روسای خانوادگی که بر آق اردو (اردوی سفید) در دشت قبچاق شرقی حکومت میکردند.(از 1226 تا 1427 م .) و بعد از اولوس باتو (از 1378تا 1502 م .) بر سیراردو نیز ریاست یافتند و در آخر کار عنوان خانان هشترخان را پیدا کردند (از 1466 تا 1554 م .). رجوع به کلمه ٔ «اردا» شود.
ج - خاندان طغاتیمور: خانان بلاد واقع در شمال دشت قبچاق و ایشان گاهی نیز در دشت قبچاق غربی بر سیراردو ریاست پیدا کرده اند و در آخر کار سلسله ٔ خانان غازان (1488- 1552 م .) و قاسموف (1450 - 1478 م .) و قِرِم (1420 - 1783 م .) را تشکیل داده اند.
د -خانان شیبان : که بر دشت های مسکن ازبکان و قزاقان قرقیز سلطنت داشته اند (1224 - 1656 م .) و بعد از مهاجرت از آنجا به خانی و امارت خیوه و بخارا رسیده اند. از 1500 م . تا 1872 م .
