خرم آباد
لغت‌نامه دهخدا
خرم آباد. [ خ ُرْ رَ ] (اِخ ) شهرستان خرم آباد یا منطقه ٔ لرستان ، یکی از شهرستانهای مهم استان ششم کشور بوده و خلاصه ٔ مشخصات آن بشرح زیر است :
حدود: از شمال به شهرستان نهاوند، از شمال خاوری بشهرستان بروجرد، از خاور برودخانه ٔ سزار و آب دورود مخمل کوه ، از جنوب خاور برودخانه ٔ صیمره و کبیرکوه ، از باختر برودخانه ٔ صیمره و شهرستان کرمانشاه ، از شمال باختر به بخش هرسین کرمانشاه .
موقعیت طبیعی : بطور کلی منطقه ٔ شهرستان خرم آباد یک منطقه ٔ کامل کوهستانی است که جهت رشته های متعدد و متوالی آن از شمال باختر بجنوب خاوری کشیده شده ، کوهها اکثر در موازات هم واقعند و جلگه های کوچکی بین کوههای مذکور بوجود آمده که در برخی نقاط وسعت آنها زیاد و در بعضی نقاط کم است . در دره و دامنه ٔ کوههای مذکور چشمه سارهای متعدد و پرآبی وجود دارد.
آب و هوا: هوای قسمتی از منطقه ٔ شهرستان (بخشهای طرحان ، چگنی ، ملاوی ، الوارپاپی ) گرمسیر و قسمت دیگر (بخشهای زاغه ، چقلوندی ، سلسله ، دلفان ) سردسیر و منطقه ٔ بخشهای ویسیان و حومه معتدل است . آبادیهای این شهرستان از رودخانه ،قنوات و چشمه سارها مشروب میگردد.
ارتفاعات : مرتفعترین کوه های شهرستان عبارتند از کوه گرون ، پونه ، دیمله ، سیاه کمر یا مخمل کوه ، اشترمل ، چقادزدان ، بزکن ، سرخه کوه ، مهراب کوه ، مشکین کوه ، سفیدکوه ، کوه وراز، ملاتخت ، گیالان ، هشتادپهلو، بهشت کوه و کوه طاف است .
رودخانه : سه رودخانه ٔ مهم در منطقه ٔ لرستان جریان داردکه کلیه ٔ رودهای کوچک و جویبارها به آن سه رودخانه منتهی میشوند و عبارتند از: 1 - رودخانه ٔ صیمره ، شعب متعدد آن از بخشهای چقلوندی ، هرو، سلسله ، دلفان ، طرهان ، چگنی ، خرم آباد سرچشمه گرفته به این رودخانه منتهی میگردند که مهمترین آنها رودخانه ٔ کشکان است . 2 -رودخانه ٔ زال ، جویبارهای قسمت گرمسیری لرستان وارد آن میشود. 3 - رودخانه ٔ مزار و دز، کلیه ٔ جویبارهای خاوری لرستان حدود سیلاخور، پاپی ، سگوند، زاغه وارد این رودخانه می شوند. رودهای مذکور سیلابی اند و بمحض نزول باران عبور از آنها مشکل میشود. چون در عمق زیادی جریان دارند تاکنون استفاده ٔ قابل ملاحظه ای از آنها بعمل نیامده ولی چنانچه در برخی نقاط سدبندی شود استفاده ٔ شایانی خواهند داشت .
سازمان اداری :شهرستان خرم آباد از 11 بخش بنام ویسیان ، ملاوی ، الوار گرمسیری ، پاپی ، زاغه ، چقلوندی ، سلسله ، دلفان ، طرهان ، چگنی و بخش حومه تشکیل شده ، جمع قراء و قصبات آن 1130 و جمعیت آن در حدود 259هزار نفر است . مذهب ساکنین شهرستان شیعه ٔ اثناعشری است و زبان مادری دهستانهای بیرالوند، حسنوند، دلفان ، لکی و فارسی و سایر بخشها و دهستانها لری است . ریشه ٔ اصلی زبان لکی و لری فارسی میباشد و اکثر سکنه بفارسی تکلم می نمایند.
محصولات : محصولات عمده ٔ شهرستان عبارتست از غلات ، صیفی ، حبوبات ، توتون ، میوه .
معادن : در قسمت جنوب خاوری منطقه بویژه کوهستان منطقه ٔ پاپی معادنی از قبیل ذغال سنگ ، قیر، گوگرد، سرب ، مومیایی ونفت وجود دارد. بعلاوه در قسمت شمالی لرستان معادن سرب و مس دیده شده همچنین در حومه ٔ شهر و بخش طرهان علائم معدن نفت موجود است و در اغلب نقاط معادن نمک و گچ نیز وجود دارد و در بعضی نقاط جهت مصرف حمل و استخراج میشود.
شغل زنان عشایر: بافتن قالیچه و جاجیم و سیاه چادر و طناب . راههای شوسه بشرح زیراست و همه از خرم آباد منشعب میگردد: خرم آباد به بروجرد، شوسه ٔ خرم آباد به اندیمشک ، خرم آباد به هرسین و کرمانشاه ، خرم آباد به کوهدشت ، خرم آباد به بروجرد از چقلوندی . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6).
حدود: از شمال به شهرستان نهاوند، از شمال خاوری بشهرستان بروجرد، از خاور برودخانه ٔ سزار و آب دورود مخمل کوه ، از جنوب خاور برودخانه ٔ صیمره و کبیرکوه ، از باختر برودخانه ٔ صیمره و شهرستان کرمانشاه ، از شمال باختر به بخش هرسین کرمانشاه .
موقعیت طبیعی : بطور کلی منطقه ٔ شهرستان خرم آباد یک منطقه ٔ کامل کوهستانی است که جهت رشته های متعدد و متوالی آن از شمال باختر بجنوب خاوری کشیده شده ، کوهها اکثر در موازات هم واقعند و جلگه های کوچکی بین کوههای مذکور بوجود آمده که در برخی نقاط وسعت آنها زیاد و در بعضی نقاط کم است . در دره و دامنه ٔ کوههای مذکور چشمه سارهای متعدد و پرآبی وجود دارد.
آب و هوا: هوای قسمتی از منطقه ٔ شهرستان (بخشهای طرحان ، چگنی ، ملاوی ، الوارپاپی ) گرمسیر و قسمت دیگر (بخشهای زاغه ، چقلوندی ، سلسله ، دلفان ) سردسیر و منطقه ٔ بخشهای ویسیان و حومه معتدل است . آبادیهای این شهرستان از رودخانه ،قنوات و چشمه سارها مشروب میگردد.
ارتفاعات : مرتفعترین کوه های شهرستان عبارتند از کوه گرون ، پونه ، دیمله ، سیاه کمر یا مخمل کوه ، اشترمل ، چقادزدان ، بزکن ، سرخه کوه ، مهراب کوه ، مشکین کوه ، سفیدکوه ، کوه وراز، ملاتخت ، گیالان ، هشتادپهلو، بهشت کوه و کوه طاف است .
رودخانه : سه رودخانه ٔ مهم در منطقه ٔ لرستان جریان داردکه کلیه ٔ رودهای کوچک و جویبارها به آن سه رودخانه منتهی میشوند و عبارتند از: 1 - رودخانه ٔ صیمره ، شعب متعدد آن از بخشهای چقلوندی ، هرو، سلسله ، دلفان ، طرهان ، چگنی ، خرم آباد سرچشمه گرفته به این رودخانه منتهی میگردند که مهمترین آنها رودخانه ٔ کشکان است . 2 -رودخانه ٔ زال ، جویبارهای قسمت گرمسیری لرستان وارد آن میشود. 3 - رودخانه ٔ مزار و دز، کلیه ٔ جویبارهای خاوری لرستان حدود سیلاخور، پاپی ، سگوند، زاغه وارد این رودخانه می شوند. رودهای مذکور سیلابی اند و بمحض نزول باران عبور از آنها مشکل میشود. چون در عمق زیادی جریان دارند تاکنون استفاده ٔ قابل ملاحظه ای از آنها بعمل نیامده ولی چنانچه در برخی نقاط سدبندی شود استفاده ٔ شایانی خواهند داشت .
سازمان اداری :شهرستان خرم آباد از 11 بخش بنام ویسیان ، ملاوی ، الوار گرمسیری ، پاپی ، زاغه ، چقلوندی ، سلسله ، دلفان ، طرهان ، چگنی و بخش حومه تشکیل شده ، جمع قراء و قصبات آن 1130 و جمعیت آن در حدود 259هزار نفر است . مذهب ساکنین شهرستان شیعه ٔ اثناعشری است و زبان مادری دهستانهای بیرالوند، حسنوند، دلفان ، لکی و فارسی و سایر بخشها و دهستانها لری است . ریشه ٔ اصلی زبان لکی و لری فارسی میباشد و اکثر سکنه بفارسی تکلم می نمایند.
محصولات : محصولات عمده ٔ شهرستان عبارتست از غلات ، صیفی ، حبوبات ، توتون ، میوه .
معادن : در قسمت جنوب خاوری منطقه بویژه کوهستان منطقه ٔ پاپی معادنی از قبیل ذغال سنگ ، قیر، گوگرد، سرب ، مومیایی ونفت وجود دارد. بعلاوه در قسمت شمالی لرستان معادن سرب و مس دیده شده همچنین در حومه ٔ شهر و بخش طرهان علائم معدن نفت موجود است و در اغلب نقاط معادن نمک و گچ نیز وجود دارد و در بعضی نقاط جهت مصرف حمل و استخراج میشود.
شغل زنان عشایر: بافتن قالیچه و جاجیم و سیاه چادر و طناب . راههای شوسه بشرح زیراست و همه از خرم آباد منشعب میگردد: خرم آباد به بروجرد، شوسه ٔ خرم آباد به اندیمشک ، خرم آباد به هرسین و کرمانشاه ، خرم آباد به کوهدشت ، خرم آباد به بروجرد از چقلوندی . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6).
