خلخال

خلخال . [ خ َ ] (اِخ ) یکی از شهرستانهای هشتگانه ٔ آذربایجان استان سوم کشور است بحدود و مشخصات زیر: 1- حدود: از شمال شهرستان اردبیل ، از جنوب شهرستان زنجان ، از خاور کوههای طالش ، از باختر شهرستانهای سراب و میانه . 2- آب و هوا: در قسمت خاوری دامنه کوههای طالش سردسیر، قسمت شمال و جنوب و باختر معتدل و کنار رودخانه ٔ قزل اوزن گرمسیر است . 3- ارتفاعات : رشته ٔ جبال طالش در قسمت خاوری و جبال بزکش در باختر و قراول در جنوب است . جبال طالش که از جنوب بطرف شمال امتداد یافته صاحب قلل زیر است : قله ناو و قله ٔ الماس . از روی این قلل قسمت نواحی گیلان تا بحر خزر و همچنین نواحی شهرستانهای اردبیل و هروآباد دیده میشود و سفیدکوه معروف به آقداغ بین دهستان خان اندبیل و دهستان شاهرود قرار دارد و از روی قله ٔ آن همه ٔ منطقه ٔ شهرستان هروآباد بنظر می آید. بر اثر این کوههای حصارمانند راههای آن صعب العبور است و مهمترین گردنه ٔ آن گردنه ٔ ناو در مسیر راه قدیمی هروآباد به گیلان می باشد و این ناحیه از داخل جنگل بجاده ٔ شوسه و آسفالته به آستارا متصل می باشد و گردنه های یلوجه و قله ٔ قارشوکه سر راه جاده ٔ میانه بهروآباد واقع است . بر اثر خرابی راه و کوهستانی بودن آن در فصل زمستان 6 ماه بسته است و با وسائل موتوری از آن نمیتوان گذشت و اهالی غالباً با اسب و قاطر برای داد و ستد از راه گیلان رفت و آمد می نمایند. 4- رودخانه : رودخانه ٔ قزل اوزن که در قسمت خاوری شهرستان میانه رو بشمال در جریان است ، پس از مشروب کردن دهستانهای کاغذکنان و سنجید و خورش رستم مسیر آن بطرف جنوب خاوری منحرف می گردد و راه شهرستان زنجان و رشت را پیش می گیرد تا بدریای خزر بریزد و آب آن در فصل بهار و تابستان زیاد است ؛ بطوریکه با اسب و پیاده عبور از آن مشکل است و اهالی بوسیله ٔ بلم از بعضی گدارها عبور می کنند. رودخانه ٔ شاهرود که از شمال بجنوب بین دهستانهای شاهرود و خورش رستم در جریانست ، چندان رودخانه ٔ مهمی نمی باشد و سرچشمه ٔ آن کوههای طالش است و در چهل وپنج کیلومتری سرچشمه خود برودخانه ٔ قزل اوزن می ریزد. رودخانه ٔ گیوی و رودخانه ٔ سنگ آباد که هر دو در بخش سنجید واقعاند از ارتفاعات شمال بخش رو بجنوب سرچشمه گرفته ، پس از مشروب نمودن آبادیها در نزدیکی پل فیروزآباد با هم متلاقی می گردند و پس از طی 16هزار گز مسافت به رودخانه ٔ قزل اوزن می ریزند. درطول و طرفین رودهای مذکور در بالا، برنج و پنبه بعمل می آید. 5- سازمان اداری شهرستان خلخال : این شهرستان از چهار بخش زیر تشکیل شده : بخش مرکزی یک دهستان حاوی چهل آبادی ، بخش شاهرود دو دهستان حاوی 88 آبادی ، بخش کاغذکنان یک دهستان حاوی 107 آبادی ، بخش سنجید 2 دهستان حاوی 105 آبادی . توضیح آنکه خلخال در قدیم شهری بوده که فعلاً خراب است و اکنون خلخال به مجموع شهرستان اطلاق میشود. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4).