درب
لغت‌نامه دهخدا
درب . [ دَ ] (اِخ ) بمناسبت دروازه ٔ شهر، محله و نواحی داخل شهر در مجاورت هر دروازه بنام همان دروازه نامیده شده است ، چنانکه درب ری ، درب قزوین ، که نام محله ای است مجاور دروازه ای که از آن بسوی ری رونداز قزوین ، و مرادف کلمه ٔ باب ... است .
- درب الآجُرّ ؛ محله ای بوده است به بغداد. رجوع به آجر در همین لغت نامه و معجم البلدان شود.
- درب البیضاء ؛ به شیراز بوده است ، درنزدیکی حصار آن ، و نام آن در کتاب شدّالازار معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی آمده است . رجوع به شدالازارص 114 شود.
- درب الجَوف ؛ دربندی است به بصره . (از منتهی الارب ).
- درب الحَبَش ؛ در خطه ٔ هذیل به بصره باشد. رجوع به حبش (درب الَ ...) در همین لغت نامه شود.
- درب الزَّعفران ؛ در کرخ بغداد بوده است و تاجران و سرمایه داران و گاهی فقیهان در آنجا ساکن بودند. (از معجم البلدان ).
- درب السِلف̍ی ؛ در بغداد است و اسماعیل سلفی محدث بن عباد در آن سکونت کرده . (از منتهی الارب ).
- درب السِلق ؛ در بغداد بوده است و نسبت بدان سِلقی ّ شود. (از معجم البلدان ).
- درب الغلة ؛ محله ای بوده است در بغداد و بمناسبت اینکه حکیم صاعدبن هبةاﷲبن تومای ِ نصرانی به سال 620 هَ . ق . در این محل بقتل رسیده است ، نام آن در عیون الانباء ص 303 آمده است .
- درب الفالوذج ؛ محله ای بوده است در بغداد و بمناسبت اینکه تولد موفق الدین عبداللطیف بغدادی به سال 557 هَ . ق . در آنجا بوده ، نام آن در عیون الانباء ج 2 ص 202 آمده است .
- درب القُلَّة ؛ نام آن در شعرمتنبی آمده و صاحب معجم البلدان حدس زده که در بلاد روم باشد. (از معجم البلدان ).
- درب القَیّار ؛ محله ای است بزرگ و مشهور در بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب المُفَضَّل ؛ محله ای بوده است در شرق بغداد منسوب به مفضل بن زمام ،مولای المهدی . (از معجم البلدان ).
- درب النهر ؛ دو موضع است در بغداد: یکی در نهرالمعلی در جانب شرقی و دیگری در کرخ . (از معجم البلدان ).
- درب جمیل ؛ دربندی است به بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب حَبیب ؛ در بغداد بوده است از نهر معلی . (از معجم البلدان ).
- درب حَنظَلَة ؛ دربی در ری بوده است . (از معجم البلدان ).
- درب دَرّاج ؛ محله ای است بزرگ در وسط شهر موصل . (از معجم البلدان ).
- درب دینار ؛ درب و محله ای است به بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب سَلیم ؛ دربی است در بغداد از جانب شرقی از ناحیه ٔ رصافة. (از معجم البلدان ).
- درب سلیمان ؛ در بغداد است مقابل جسر و آن در ایام آبادانی بغداد در روزگار مهدی و هادی و رشید خلفای عباسی بوده است و بنام سلیمان بن جعفربن ابی جعفر منصور (متوفی بسال 199 هَ . ق .) می باشد.(از معجم البلدان ).
- درب شیر ؛ محله ای بوده است به همدان و در تاریخ گزیده ص 787 بمناسبت اینکه مدفن شیخ حافظ ابوالعلی حسن بن احمد عطار همدانی (متوفی به سال 560 هَ . ق .) در آنجا بوده نام آن آمده است .
- درب فَراشة ؛ محله ای است در بغداد در نهر معلی . (از معجم البلدان ذیل فراشة).
- درب فیروزآباد ؛ محله ای بوده است در هرات و بمناسبت اینکه مدفن خواجه قطب الدین نیشابوری در آنجا بوده است . نام آن در تاریخ گزیده ج 1 ص 794 آمده است .
- درب مُنیرة ؛ محله ای است در شرق بغداد در انتهای بازاری که به سوق السلطان مشهور است ، و این محله تا زمان یاقوت حموی ، آباد بوده و منسوب به منیرة از موالی محمدبن علی بن عبداﷲبن عباس می باشد. (از معجم البلدان ).
|| طریق و راه چنانکه ابن الوردی گوید «کل من سار علی الدرب وصل ».(از ذیل اقرب الموارد). || هر راه که به روم رود. (منتهی الارب ). هر محلی که از آن به بلاد روم داخل شوند. (از اقرب الموارد). مابین طرسوس و بلاد روم را گویند، چون که مانند «درب » تنگ است . (از معجم البلدان ). و گویند راه نافذ و عمومی آن به تحریک [ دَ رَ ] است و غیر آن به تسکین [ دَ رْ ] است . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || تنگی که اندر کوه بود. (دهار). اصل معنی درب ، مضیق و تنگنای در کوه است . || جای خشک کردن خرما. (از منتهی الارب ). جایی که خرما نهند تا خشک گردد. (از اقرب الموارد). ج ، اءَدراب . (اقرب الموارد). || «درب » در ترکیب ذیل به کار رفته است ، اما معلوم نیست که از این ماده باشد و شاید از ماده ٔ دیگر مثلاً دریدن باشد (؟):
- درب و داغان (داغون ) ؛ آشفته و پریشان و متلاشی . و گاه به معنی پریشانی و آشفتگی اشخاص بر سبیل مطایبه و مزاح استعمال می شود. (فرهنگ لغات عامیانه ).
- درب و داغان کردن ؛ به قطعات خرد از هم پراکندن . بکلی از هم پاشیدن خانه ، قلعه ، کفش یا چیزی دیگر را. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- درب الآجُرّ ؛ محله ای بوده است به بغداد. رجوع به آجر در همین لغت نامه و معجم البلدان شود.
- درب البیضاء ؛ به شیراز بوده است ، درنزدیکی حصار آن ، و نام آن در کتاب شدّالازار معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی آمده است . رجوع به شدالازارص 114 شود.
- درب الجَوف ؛ دربندی است به بصره . (از منتهی الارب ).
- درب الحَبَش ؛ در خطه ٔ هذیل به بصره باشد. رجوع به حبش (درب الَ ...) در همین لغت نامه شود.
- درب الزَّعفران ؛ در کرخ بغداد بوده است و تاجران و سرمایه داران و گاهی فقیهان در آنجا ساکن بودند. (از معجم البلدان ).
- درب السِلف̍ی ؛ در بغداد است و اسماعیل سلفی محدث بن عباد در آن سکونت کرده . (از منتهی الارب ).
- درب السِلق ؛ در بغداد بوده است و نسبت بدان سِلقی ّ شود. (از معجم البلدان ).
- درب الغلة ؛ محله ای بوده است در بغداد و بمناسبت اینکه حکیم صاعدبن هبةاﷲبن تومای ِ نصرانی به سال 620 هَ . ق . در این محل بقتل رسیده است ، نام آن در عیون الانباء ص 303 آمده است .
- درب الفالوذج ؛ محله ای بوده است در بغداد و بمناسبت اینکه تولد موفق الدین عبداللطیف بغدادی به سال 557 هَ . ق . در آنجا بوده ، نام آن در عیون الانباء ج 2 ص 202 آمده است .
- درب القُلَّة ؛ نام آن در شعرمتنبی آمده و صاحب معجم البلدان حدس زده که در بلاد روم باشد. (از معجم البلدان ).
- درب القَیّار ؛ محله ای است بزرگ و مشهور در بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب المُفَضَّل ؛ محله ای بوده است در شرق بغداد منسوب به مفضل بن زمام ،مولای المهدی . (از معجم البلدان ).
- درب النهر ؛ دو موضع است در بغداد: یکی در نهرالمعلی در جانب شرقی و دیگری در کرخ . (از معجم البلدان ).
- درب جمیل ؛ دربندی است به بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب حَبیب ؛ در بغداد بوده است از نهر معلی . (از معجم البلدان ).
- درب حَنظَلَة ؛ دربی در ری بوده است . (از معجم البلدان ).
- درب دَرّاج ؛ محله ای است بزرگ در وسط شهر موصل . (از معجم البلدان ).
- درب دینار ؛ درب و محله ای است به بغداد. (از معجم البلدان ).
- درب سَلیم ؛ دربی است در بغداد از جانب شرقی از ناحیه ٔ رصافة. (از معجم البلدان ).
- درب سلیمان ؛ در بغداد است مقابل جسر و آن در ایام آبادانی بغداد در روزگار مهدی و هادی و رشید خلفای عباسی بوده است و بنام سلیمان بن جعفربن ابی جعفر منصور (متوفی بسال 199 هَ . ق .) می باشد.(از معجم البلدان ).
- درب شیر ؛ محله ای بوده است به همدان و در تاریخ گزیده ص 787 بمناسبت اینکه مدفن شیخ حافظ ابوالعلی حسن بن احمد عطار همدانی (متوفی به سال 560 هَ . ق .) در آنجا بوده نام آن آمده است .
- درب فَراشة ؛ محله ای است در بغداد در نهر معلی . (از معجم البلدان ذیل فراشة).
- درب فیروزآباد ؛ محله ای بوده است در هرات و بمناسبت اینکه مدفن خواجه قطب الدین نیشابوری در آنجا بوده است . نام آن در تاریخ گزیده ج 1 ص 794 آمده است .
- درب مُنیرة ؛ محله ای است در شرق بغداد در انتهای بازاری که به سوق السلطان مشهور است ، و این محله تا زمان یاقوت حموی ، آباد بوده و منسوب به منیرة از موالی محمدبن علی بن عبداﷲبن عباس می باشد. (از معجم البلدان ).
|| طریق و راه چنانکه ابن الوردی گوید «کل من سار علی الدرب وصل ».(از ذیل اقرب الموارد). || هر راه که به روم رود. (منتهی الارب ). هر محلی که از آن به بلاد روم داخل شوند. (از اقرب الموارد). مابین طرسوس و بلاد روم را گویند، چون که مانند «درب » تنگ است . (از معجم البلدان ). و گویند راه نافذ و عمومی آن به تحریک [ دَ رَ ] است و غیر آن به تسکین [ دَ رْ ] است . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || تنگی که اندر کوه بود. (دهار). اصل معنی درب ، مضیق و تنگنای در کوه است . || جای خشک کردن خرما. (از منتهی الارب ). جایی که خرما نهند تا خشک گردد. (از اقرب الموارد). ج ، اءَدراب . (اقرب الموارد). || «درب » در ترکیب ذیل به کار رفته است ، اما معلوم نیست که از این ماده باشد و شاید از ماده ٔ دیگر مثلاً دریدن باشد (؟):
- درب و داغان (داغون ) ؛ آشفته و پریشان و متلاشی . و گاه به معنی پریشانی و آشفتگی اشخاص بر سبیل مطایبه و مزاح استعمال می شود. (فرهنگ لغات عامیانه ).
- درب و داغان کردن ؛ به قطعات خرد از هم پراکندن . بکلی از هم پاشیدن خانه ، قلعه ، کفش یا چیزی دیگر را. (یادداشت مرحوم دهخدا).
