درهم
لغت‌نامه دهخدا
درهم . [ دَ هََ ] (ص مرکب ) بی نظام و پریشان . (آنندراج ). بهم آمیخته . (لغت محلی شوشتر نسخه ٔ خطی ). پریشان . (شرفنامه ٔ منیری ). مشوش و مغلق و مختلط و شوریده و پریشان و آمیخته . (ناظم الاطباء). ژولیده . آشفته . کاری درهم ، پوشیده . مشتبه . (یادداشت مرحوم دهخدا) : زلفی چون شبهای نکبت درهم . (کلیله و دمنه ). زلفی چون شب فراق درهم و بی پایان . (کلیله و دمنه ).
بر دلی کز تو خال عصیان است
همه کارش چو زلف درهم باد.
کار شروان اکنون هزاربار از آن پریشان و درهم ترست که بود. (منشآت خاقانی چاپ دانشگاه ص 17). ملک فرمود بزنندش ... تا چندین درهم چرا گفت . (گلستان سعدی ).
کارم چو زلف یار پریشان و درهم است
پشتم بسان ابروی دلدار پرخم است .
کسی کو کشته ٔ رویت نباشد
چو زلفت درهم و زیر و زبر باد.
بود آرایش معشوق حال درهم عاشق
سیه روزی مجنون سرمه باشد چشم لیلی را.
دمی نگذرد بر من می پرست
که درهم نباشد چو گفتار مست .
ز بسکه بی تو چمن درهم است پنداری
که سبزه بر رخ گلزار چین پیشانی است .
مثمثة؛ درهم ساختن کار کسی را. (از منتهی الارب ).
- خواب درهم ؛ خواب آشفته . اضغاث احلام . خواب شوریده . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
به خواب در هم از آن آرزوی زر زخیال
رزی خریدی با جایباش ده مرده .
- درهم آمدن ؛ به هم نزدیک شدن . به هم پیوستن : صاحبش او را [ حسن سهل ] دید که میرفت و پایهایش درهم می آمد و می آویخت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 134).
- درهم آمدن روی ؛ جمع آمدن پوست پیشانی به نشانه ٔ تغییرحال و ترش روئی :
روی دریا درهم آمد زین حدیث هولناک
می توان دانست بر رویش ز موج افتاده چین .
- درهم اوفتادن ؛ پریشان شدن :
ترک سلاح پوش را زلف چو درهم اوفتد
عقل صلاح کوش را مست هوای تازه بین .
- درهم خمانیدن ؛ درهم تاکردن ، فرقعة، درهم خمانیدن انگشتان را تابانگ برآورد ازوی . (از منتهی الارب ).
- درهم دریدن ؛ از هم جداکردن . از هم دور کردن :
همه قلبگه پاک درهم درید
درفش سپهدار شد ناپدید.
|| پیچیده . (شرفنامه ٔ منیری ). بهم پیچیده . (ناظم الاطباء). انبوه . ملتف ، چون درختان درهم . ملفوف . لفیف . (یادداشت مرحوم دهخدا) : موضعی خوش [ و] خرم و درختان درهم . (گلستان سعدی ). نخل غَتِل ؛ خرمابنان درهم . (از منتهی الارب ).
- درهم اندام ؛ دارای اندامی پیچیده . کُباب . (منتهی الارب ): غیضموز؛ ناقه ٔ درشت درهم اندام . (منتهی الارب ). کِلَّز؛ مرد درشت پی درهم اندام . (منتهی الارب ). مَودونة، زن درهم اندام کوتاه گردن خردجثه . (منتهی الارب ).
- درهم خلقت ؛ دارای آفرینشی درهم و پیچیده . کبکب . (از منتهی الارب ).
- درهم دندان ؛ دارنده ٔ دندانهای متشابک : اسد شابک و شابل ؛ شیر درهم دندان . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد).
|| مخلوط. ممزوج . مختلط. (یادداشت مرحوم دهخدا) : عجب در آن است تا آن سنگ را چگونه از جای توان آورد که هر ستونی را فزون از سی گز گرد برگرد است در طول چهل گز زیادت چنانک از دوپاره یا سه پاره سنگ درهم ساخته و پس بصورت براق برآورده . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 126).
- درهم بافتن ؛ بهم آمیختن . مخلط شدن :
همچو شهد و سرکه درهم بافتم
تا به بیماری جگر ره یافتم .
|| پیچدار و کج و ناراست . (ناظم الاطباء). طریق شابک ؛ راه درهم . (منتهی الارب ). || درغم . (شرفنامه ٔ منیری ). مضطرب و غمناک و مغموم . (ناظم الاطباء). || ناخوش و بی دماغ . (از آنندراج ). || (اِ مرکب ) جنسی است از قلمکار که به هندی عنبرچه گویند. (لغت محلی شوشتر خطی ).
بر دلی کز تو خال عصیان است
همه کارش چو زلف درهم باد.
انوری .
کار شروان اکنون هزاربار از آن پریشان و درهم ترست که بود. (منشآت خاقانی چاپ دانشگاه ص 17). ملک فرمود بزنندش ... تا چندین درهم چرا گفت . (گلستان سعدی ).
کارم چو زلف یار پریشان و درهم است
پشتم بسان ابروی دلدار پرخم است .
سعدی .
کسی کو کشته ٔ رویت نباشد
چو زلفت درهم و زیر و زبر باد.
حافظ.
بود آرایش معشوق حال درهم عاشق
سیه روزی مجنون سرمه باشد چشم لیلی را.
کلیم (از آنندراج ).
دمی نگذرد بر من می پرست
که درهم نباشد چو گفتار مست .
ملاطغرا (از آنندراج ).
ز بسکه بی تو چمن درهم است پنداری
که سبزه بر رخ گلزار چین پیشانی است .
میرزا هدایت اﷲ (از آنندراج ).
مثمثة؛ درهم ساختن کار کسی را. (از منتهی الارب ).
- خواب درهم ؛ خواب آشفته . اضغاث احلام . خواب شوریده . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
به خواب در هم از آن آرزوی زر زخیال
رزی خریدی با جایباش ده مرده .
سوزنی .
- درهم آمدن ؛ به هم نزدیک شدن . به هم پیوستن : صاحبش او را [ حسن سهل ] دید که میرفت و پایهایش درهم می آمد و می آویخت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 134).
- درهم آمدن روی ؛ جمع آمدن پوست پیشانی به نشانه ٔ تغییرحال و ترش روئی :
روی دریا درهم آمد زین حدیث هولناک
می توان دانست بر رویش ز موج افتاده چین .
سعدی .
- درهم اوفتادن ؛ پریشان شدن :
ترک سلاح پوش را زلف چو درهم اوفتد
عقل صلاح کوش را مست هوای تازه بین .
خاقانی .
- درهم خمانیدن ؛ درهم تاکردن ، فرقعة، درهم خمانیدن انگشتان را تابانگ برآورد ازوی . (از منتهی الارب ).
- درهم دریدن ؛ از هم جداکردن . از هم دور کردن :
همه قلبگه پاک درهم درید
درفش سپهدار شد ناپدید.
فردوسی .
|| پیچیده . (شرفنامه ٔ منیری ). بهم پیچیده . (ناظم الاطباء). انبوه . ملتف ، چون درختان درهم . ملفوف . لفیف . (یادداشت مرحوم دهخدا) : موضعی خوش [ و] خرم و درختان درهم . (گلستان سعدی ). نخل غَتِل ؛ خرمابنان درهم . (از منتهی الارب ).
- درهم اندام ؛ دارای اندامی پیچیده . کُباب . (منتهی الارب ): غیضموز؛ ناقه ٔ درشت درهم اندام . (منتهی الارب ). کِلَّز؛ مرد درشت پی درهم اندام . (منتهی الارب ). مَودونة، زن درهم اندام کوتاه گردن خردجثه . (منتهی الارب ).
- درهم خلقت ؛ دارای آفرینشی درهم و پیچیده . کبکب . (از منتهی الارب ).
- درهم دندان ؛ دارنده ٔ دندانهای متشابک : اسد شابک و شابل ؛ شیر درهم دندان . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد).
|| مخلوط. ممزوج . مختلط. (یادداشت مرحوم دهخدا) : عجب در آن است تا آن سنگ را چگونه از جای توان آورد که هر ستونی را فزون از سی گز گرد برگرد است در طول چهل گز زیادت چنانک از دوپاره یا سه پاره سنگ درهم ساخته و پس بصورت براق برآورده . (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 126).
- درهم بافتن ؛ بهم آمیختن . مخلط شدن :
همچو شهد و سرکه درهم بافتم
تا به بیماری جگر ره یافتم .
مولوی .
|| پیچدار و کج و ناراست . (ناظم الاطباء). طریق شابک ؛ راه درهم . (منتهی الارب ). || درغم . (شرفنامه ٔ منیری ). مضطرب و غمناک و مغموم . (ناظم الاطباء). || ناخوش و بی دماغ . (از آنندراج ). || (اِ مرکب ) جنسی است از قلمکار که به هندی عنبرچه گویند. (لغت محلی شوشتر خطی ).
