دره گز

دره گز. [ دَرْ رَ گ َ ] (اِخ ) دره جزء ولایتی است در خراسان در شمال کوههای هزارمسجد در قسمتی مجاور سرحد ایران و روس ، دارای 19 قریه ، مرکز محمدآباد در 1365 متر ارتفاع کنار رود درونگو واقع شده و تولد نادرشاه نزدیک این قریه بوده . (یادداشت مرحوم دهخدا). نام یکی از شهرستانهای استان نهم که نام قدیم آن معروف به محمدآباد است . این شهرستان تا سال 1328 هَ . ش . یکی از بخشهای تابعه ٔ شهرستان قوچان بوده بواسطه ٔ موقعیت و اهمیتی که دارد تبدیل به شهرستان گردیده است . حدود شهرستان دره گز عبارت است از: شمال به مرز ایران و شوروی - خاور به بخش سرخس از شهرستان مشهد - جنوب باختری شهرستان قوچان . آب و هوا، چون قسمت عمده ٔ شهرستان دره گز در داخل کوه هزارمسجد واقع است هوای آن سردسیر بخش حومه و قسمتی از آبادی ها که در جلگه واقعند هوای آنها نسبةً گرمسیر است . ارتفاعات : دو رشته ارتفاعات که از طرف خاور امتداد داشته در هرمحلی به اسامی مخصوص نامیده میشود. قله ٔ اصلی آن هزارمسجد و از شعب آن زرین کوه است . گردنه ٔ معروف اﷲاکبر در این کوه واقع است و راه شوسه ٔ عمومی قوچان - دره گز از این گردنه عبور می نماید که در قسمت جنوبی 44 پیچ دارد و دو رشته رودخانه ٔ دائمی که از کوههای هزارمسجد جاری است که عبارتند از: رودخانه ٔ زنگالو که سرچشمه ٔ اصلی آن از کوه هزارمسجد و جریان آن از شمال باختری به طرف جنوب خاوری است . این رودخانه قسمتی از خاک شوروی را مشروب کرده و مجدداً داخل خاک ایران شده کلیه ٔ قرائی که در مسیر آن قرار دارند مشروب می نماید. رودخانه ٔ درونگر که از کوههای امامقلی و شمخال سرچشمه می گیرد قسمت عمده ٔ دهستان درونگر را مشروب میسازد بواسطه ٔ اهمیتی که این رودخانه دارد اسم دهستان بنام این رودخانه معروف شده است . روی هم رفته منطقه ٔ دره گز بواسطه ٔ ریزش باران و برف زیاد دارای رودخانه های محلی زیاد است که فقط در بهار آب دارند.
سازمان اداری : شهرستان دره گز از پنج بخش به نام حومه ، نوخندان ، چاپشلو، لطف آباد کلات تشکیل شده است و جز بخش چاپشلو چهار بخش دیگر در امتداد مرز ایران و شوروی واقعند جمع قرای آن 200 و مجموع نفوس شهرستان در حدود 58790 تن است راه شوسه ٔ آن تا لطف آباد امتداد دارد و اخیراً به نوخندان و درونگر نیز راهی احداث شده است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).