دزفول

دزفول . [ دِ ] (اِخ ) (شهر...) آن را دسبول نیز گویند. (ابن بطوطه ). آن را اندیمشک گفته اند، از اقلیم سیم است . اردشیر بابکان ساخت بر دو جانب آب جندی شاپور نهاده است . بر جانب شرقی بالای شهر جویی در سنگ بریده اند در زیر شهر با رود رسانیده اند و دولابی بزرگ بر آن جوی ساخته چنانکه پنجاه گز آب بالایی اندازد و مدار شهر بدان آب است وشهری وسط است ، مواضع بسیار از توابع اوست . (از نزهةالقلوب مستوفی ج 3 ص 111). شهری است در خوزستان ، اسم قدیمی آن اندامیش و در کنار آب دیز واقع است . جمعیت فعلی آن مخلوط از طوایف مختلف است . در روی تپه ای به ارتفاع 210 متر از رودخانه بنا شده و سردابهای عمیقی دارد که برای فصل گرما است . اهالی آن بواسطه ٔ شدت گرما شکسته و لاغر هستند. (از جغرافیای سیاسی کیهان ). نام شهر از دز به معنی قلعه ، و پل مأخوذ است و آن بمناسبت قلعه ای است که برای حفظ پل معروف رود دز ساخته شده بود. دزفول تا قرن ششم هجری اِندالمِشک یا اندامشک یا اندامش نام داشت ، و تسمیه ٔ الروناش ، قنطرةالروم ، قنطرةالرود و قنطرة دزفول (مانند شوشتر) مدتها تحت الشعاع جندی شاپور بود و پس از ویران شدن شهر اخیر، دزفول رونق بیشتر یافت ، سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبکه ٔ عالی آبیاری عهد ساسانی ، شهر و اطرافش آسیب بسیار دید. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند ولی بعدتحت فرمان ایلخانان درآمد. در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادرشاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لرها قلعه ٔ دزشاه را در چند کیلومتری شمال شرقی شهر بنا نهاد. در نیمه ٔ اول قرن نوزدهم میلادی زراعت نیل در اطراف دزفول رایج شد و بسرعت توسعه یافت و تا رواج رنگهای خارجی رونق بسیار داشت واز کالاهای تجاری عمده ٔ دیگر آن قلم نی بود که تا قسطنطنیه و هند صادر میشد. بر اثر وبای سخت سال 1247 هَ. ق . در شوشتر، دزفول چندی کرسی خوزستان گردید. دزفول دارای 30 مسجد و تعدادی امامزاده و مقابر مقدسه است . مقبره ٔ سلطان حسین در آبادی روبَند شباهت تام به مقبره ٔ دانیال در شوش دارد. (از دائرةالمعارف فارسی ). شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول در 146هزارگزی شمال اهواز و 10 هزارگزی اندیمشک واقع است و مختصات جغرافیائی آن بشرح ذیل است : طول 48 درجه و 24 دقیقه . عرض 32 درجه و 24 دقیقه . هوای شهر گرمسیر و درجه ٔ حرارت در وسط تابستان بیش از 50 درجه ٔ سانتیگراد است جمعیت شهر طبق سرشماری سال 1335 هَ . ش . 52121 تن و مذهب ساکنین مسلمان شیعه و زبان آنان فارسی است . در حدود یکهزار باب دکان و یک دبیرستان و 9 دبستان دارد. آب آشامیدنی سکنه از رودخانه ٔ دز که بوسیله ٔ لوله برداشته میشود تأمین میگردد. کلیه ٔ ادارات دولتی شهرستان در آن برقرار و پادگان نظامی آن در باختر رودخانه واقع است . از آثار قدیمی شهر آثار پلی است در روی رودخانه ٔ کنار شهر. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).