دشخوار
لغت‌نامه دهخدا
دشخوار. [ دُ خوا / خا ] (ص مرکب ) (از: دش ، خلاف و ضد + خوار، سهل و آسان ) (یادداشت مرحوم دهخدا). مشکل و دشوار. (غیاث ). دشوار. (آنندراج ). به معنی دشوار که امور مشکله است . (لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی ). اَرْوَنان . باهِظ. سخت . صعب . عَسِر. عَسیر. عَویص . غامض . مشکل . مقابل خوار که به معنی آسان و سهل است . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
شب تیره افسون نیامد بکار
همی آمدش کار دشخوار خوار.
دگر آنکه پرسد که دشخوار چیست
به آزار دل را پرآزار چیست .
به دستور گفت آن زمان شهریار
که پیش آمد این کار دشخوار خوار.
تو خواهی مرا زو بجان زینهار
نگیری تو این کار دشخوار خوار.
اینجا بیش از این ممکن نیست مقام کردن که کار علف سخت تنگ و دشخوار شده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 502).
بود جستنش کار دشخوارتر
چو آمد به کف نیست زو خوارتر.
چون تفریق الاتصال تولد کرده باشد [ در شبکیه ٔ چشم ] از استفراق فائده نباشد و قوت داروهای کشیدنی دشخوار بدو رسد. (ذخیره ٔخوارزمشاهی ). لکن هرگاه که بشورد [ خداوند مانیای با سودای سوخته ] و اندر حرکت آید او را دشخوار فرو توان گرفت و دیر آرام گیرد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). دشخوارهایش به آسانی پیوندد. (راحة الصدور راوندی ). نه نه افکندن دشخوار بود. (راحة الصدور). نگاه داشتن این طریق دشخوار است . (راحة الصدور). پرسید که مرگ بر که دشخوارتر؟ گفت هر که را اعمال ناپسندیده بود. (سندبادنامه ص 340). کار تو از این همه بدتر و دشخوارتر است . (سندبادنامه ص 311). قسمت کردن هزار دینار متعذرو دشخوار بود. (سندبادنامه ص 293). یافتن منال بی وسیلت مال دشخوار و ناممکن بود. (سندبادنامه ص 293). آبی بسیار و مدخلی دشخوار که مخائض آن سوار و پیاده فرومی برد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 425).
خوارو دشخوار جهان چون پی هم میگذرد
گر تو دشوار نگیری همه کار آسانست .
آبگینه همه جا یابی از آن قدرش نیست
لعل دشخوار بدست آید از آنست عزیز.
تا غایت آن مقدار آب که بنجشکی بدان سیراب شود متعذر و دشخوار بدست می آید. (تاریخ قم ص 42). أشکل ؛ دشخوارتر. اًصعاب ؛ دشخوار کردن و دشخوار یافتن . اًعزاز؛ دشخوار آبستن شدن شتر. (از منتهی الارب ). أعْیی ̍؛ دشخوارتر. اًقطاع ؛ دشخوار و شنیع آمدن کار. تعسیر، دشخوار گردانیدن . (از منتهی الارب ). مُعاسرة؛ دشخوار فراگرفتن با کسی . (تاج المصادر بیهقی ).
- دشخوارتَرَک ؛با کمی دشخواری . با دشواری اندک . دشوار اما نه چندان سخت : اما با خصم دشخوارترک باشد کشتی گرفتن که چون بیفتد ترسم که برنخیزد. (کتاب النقض ص 525).
- دشخوارخوار ؛ که خوردن آن دشوار باشد :
جام جفا باشد دشخوارخوار
چون ز کف دوست بود خوش بود.
- دشخوارگوار ؛ بطی ءالهضم . (یادداشت مرحوم دهخدا).
- راه دشخوار ؛ راه صعب العبور :
بسی راه دشخوار بگذاشتم
بسی دشمن از پیش برداشتم .
وز آنجا سوی دیو فرسنگ صد
بیامد یکی راه دشخوار و بد.
بیابانها و کوه و راه دشخوار
به چشمش بود گلزار و سمن زار.
رهی سخت دشخوار شش ماهه بیش
همه کوه و دریا و پشته ست پیش .
گو پهلوان گفت چندین سپاه
نباید که دشخوار و دور است راه .
- زمین دشخوار ؛ زمین ناهموار. پست و بلند. وعر و صعب و درشت . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
آشکوخد بر زمین هموار بر
همچنان چون بر زمین دشخوار بر.
|| درشت و سخت ، چون : سخن دشخوار :
بدو داد پس نامه ٔ شهریار
سخن رفت هر گونه دشخوار و خوار.
با مردم سهل خوی دشخوار مگوی
با آنکه در صلح زند جنگ مجوی .
|| درشت و سنگین . || مریض . || (ق ) بطور سنگینی . || (اِ) غم و اندوه .(ناظم الاطباء).
شب تیره افسون نیامد بکار
همی آمدش کار دشخوار خوار.
فردوسی .
دگر آنکه پرسد که دشخوار چیست
به آزار دل را پرآزار چیست .
فردوسی .
به دستور گفت آن زمان شهریار
که پیش آمد این کار دشخوار خوار.
فردوسی .
تو خواهی مرا زو بجان زینهار
نگیری تو این کار دشخوار خوار.
فردوسی .
اینجا بیش از این ممکن نیست مقام کردن که کار علف سخت تنگ و دشخوار شده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 502).
بود جستنش کار دشخوارتر
چو آمد به کف نیست زو خوارتر.
اسدی .
چون تفریق الاتصال تولد کرده باشد [ در شبکیه ٔ چشم ] از استفراق فائده نباشد و قوت داروهای کشیدنی دشخوار بدو رسد. (ذخیره ٔخوارزمشاهی ). لکن هرگاه که بشورد [ خداوند مانیای با سودای سوخته ] و اندر حرکت آید او را دشخوار فرو توان گرفت و دیر آرام گیرد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). دشخوارهایش به آسانی پیوندد. (راحة الصدور راوندی ). نه نه افکندن دشخوار بود. (راحة الصدور). نگاه داشتن این طریق دشخوار است . (راحة الصدور). پرسید که مرگ بر که دشخوارتر؟ گفت هر که را اعمال ناپسندیده بود. (سندبادنامه ص 340). کار تو از این همه بدتر و دشخوارتر است . (سندبادنامه ص 311). قسمت کردن هزار دینار متعذرو دشخوار بود. (سندبادنامه ص 293). یافتن منال بی وسیلت مال دشخوار و ناممکن بود. (سندبادنامه ص 293). آبی بسیار و مدخلی دشخوار که مخائض آن سوار و پیاده فرومی برد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 425).
خوارو دشخوار جهان چون پی هم میگذرد
گر تو دشوار نگیری همه کار آسانست .
اثیر اومانی .
آبگینه همه جا یابی از آن قدرش نیست
لعل دشخوار بدست آید از آنست عزیز.
سعدی (گلستان ).
تا غایت آن مقدار آب که بنجشکی بدان سیراب شود متعذر و دشخوار بدست می آید. (تاریخ قم ص 42). أشکل ؛ دشخوارتر. اًصعاب ؛ دشخوار کردن و دشخوار یافتن . اًعزاز؛ دشخوار آبستن شدن شتر. (از منتهی الارب ). أعْیی ̍؛ دشخوارتر. اًقطاع ؛ دشخوار و شنیع آمدن کار. تعسیر، دشخوار گردانیدن . (از منتهی الارب ). مُعاسرة؛ دشخوار فراگرفتن با کسی . (تاج المصادر بیهقی ).
- دشخوارتَرَک ؛با کمی دشخواری . با دشواری اندک . دشوار اما نه چندان سخت : اما با خصم دشخوارترک باشد کشتی گرفتن که چون بیفتد ترسم که برنخیزد. (کتاب النقض ص 525).
- دشخوارخوار ؛ که خوردن آن دشوار باشد :
جام جفا باشد دشخوارخوار
چون ز کف دوست بود خوش بود.
مولوی (از آنندراج ).
- دشخوارگوار ؛ بطی ءالهضم . (یادداشت مرحوم دهخدا).
- راه دشخوار ؛ راه صعب العبور :
بسی راه دشخوار بگذاشتم
بسی دشمن از پیش برداشتم .
فردوسی .
وز آنجا سوی دیو فرسنگ صد
بیامد یکی راه دشخوار و بد.
فردوسی .
بیابانها و کوه و راه دشخوار
به چشمش بود گلزار و سمن زار.
(ویس و رامین ).
رهی سخت دشخوار شش ماهه بیش
همه کوه و دریا و پشته ست پیش .
اسدی .
گو پهلوان گفت چندین سپاه
نباید که دشخوار و دور است راه .
اسدی .
- زمین دشخوار ؛ زمین ناهموار. پست و بلند. وعر و صعب و درشت . (یادداشت مرحوم دهخدا) :
آشکوخد بر زمین هموار بر
همچنان چون بر زمین دشخوار بر.
رودکی .
|| درشت و سخت ، چون : سخن دشخوار :
بدو داد پس نامه ٔ شهریار
سخن رفت هر گونه دشخوار و خوار.
فردوسی .
با مردم سهل خوی دشخوار مگوی
با آنکه در صلح زند جنگ مجوی .
سعدی (گلستان ).
|| درشت و سنگین . || مریض . || (ق ) بطور سنگینی . || (اِ) غم و اندوه .(ناظم الاطباء).
