دیبه
لغت‌نامه دهخدا
دیبه . [ ب َ ه ْ ] (اِ) مخفف دیباه است که نوعی از قماش ابریشمی گرانبها باشد و معرب آن دیبق است . (برهان ). همان دیباه است . (شرفنامه ٔ منیری ). حریر نیک و «هَ» آخر کلمه بدل از الف است چنانچه خارا و خاره . (از غیاث ) (از آنندراج ) :
اگر با سیاوش کند شاه جنگ
چو دیبه شود روی گیتی برنگ .
در گنج دینار و پر مایه تاج
همان جامه ٔ دیبه وتخت عاج .
هوا خوشگوار و زمین خوبرنگ
ز دیبه زمینش چو پشت پلنگ .
بدان را ز بد دست کوته کنم
زمین را بخون رنگ دیبه کنم .
چو دیبهی که برنگ پرند هندی تیغ
زبرجدینش پود و زمردینش تار.
بین که دیباباف رومی در میان کارگاه
دیبهی دارد بکار اندر، برنگ بادرنگ .
نار ماند به یکی سفرگک دیبا
آستردیبه زرد، ابره آن حمرا.
از جام می روشن وز زیر و بم مطرب
از دیبه قرقوبی وز نافه ٔ تاتاری .
پنج دیبای ملون بر تنش
باز جسته دامن هر دیبهی .
گر چنو یک صیرفی بودی و بزازی یکی
دیبه و دینار نه مقراض دیدی و نه گاز.
هم از دیبه و جامه ٔ گونه گون
به ایران همه هست از ایدر فزون .
زانکه با زشتروی دیبه و خز
گرچه خوبست خوب ننماید.
فرق کن فرق کن خداوندا
گوهر از سنگ و دیبه از کرباس .
عنصری از خسرو غازی شه زابل بشعر
پیل وار زر گرفت و دیبه و اسب و ستام .
حال مقلوب شد که بر تن دهر
ابره کرباس و دیبه آستر است .
- دیبه ازرق ؛ دیبای ازرق . دیبای کبود :
بلبل هم طبع فرزدق شده ست
سوسن در دیبه ازرق شده ست .
- دیبه چین ؛دیبای چین :
در ایوانها گاه زرین نهاد
فرازش همه دیبه چین نهاد.
همه طنجه از شادی آذین زدند
به ره کله از دیبه چین زدند.
- دیبه خسروانی ؛ دیبای خسروانی :
همه دیبه خسروانی بباغ
بگسترد و شد بوستان چون چراغ .
- دیبه خسروی ؛ جامه ٔ حریر پادشاهی :
همه بارشان دیبه خسروی
ز رومی و چینی و از پهلوی .
- || (اِخ ) نام گنج دیبه است که گنج سوم از گنجهای خسرو پرویز باشد. (برهان ) (آنندراج ). یکی از هشت گنج خسرو پرویز. (یادداشت مؤلف ) :
دگر گنج بادآورش خواندند
شمارش نکردند و درماندند
دگر آنکه نامش همی بشنوی
تو خوانی ورا دیبه خسروی .
- دیبه رنگ رنگ ؛ دیبای ملون :
سراپرده ٔ دیبه رنگ رنگ
بدو اندرون خیمه های پلنگ .
همان خیمه و دیبه رنگ رنگ .
- دیبه رومی ؛ دیباه رومی :
تا بوی دهد یاسمن چینی و سنبل
تا رنگ دهد دیبه رومی و الائی .
دیبای تو بسیار به از دیبه رومی
هرچند که دیبای ترا نیست خریدار.
تن همان گوهر بی زینت خاکیست باصل
گر گلیمی بد یا دیبه رومی است قباش .
دیبه رومی است سخنهای او
گر سخن شهره کسائی کساست .
- دیبه زربفت ؛ دیباه زربفت :
جهان را دیبه زربفت دادند
ملک را تاج زربر سر نهادند.
- دیبه ششتر ؛ دیبای ششتر :
زلفینش ببوی عنبر سارا
رخسار برنگ دیبه ششتر.
گوئی آن خونها که رفت از تیغ او
دشت را در دیبه ششتر کشید.
برکه و دشت باز گستردند
بیرم چین و دیبة ششتر.
- دیبه صنعا ؛ دیبای بافت صنعا :
تو گویی خدمتی سازد همی بررسم نوروزی
بشکل لؤلوی عمان بنقش دیبه صنعا.
- دیبه معلم ؛ دیبای معلم . دیبای بنقش و بنگار :
صد را کس جز تو قدر من نشناسد
رومی داند بهای دیبه معلم .
اگر با سیاوش کند شاه جنگ
چو دیبه شود روی گیتی برنگ .
فردوسی .
در گنج دینار و پر مایه تاج
همان جامه ٔ دیبه وتخت عاج .
فردوسی .
هوا خوشگوار و زمین خوبرنگ
ز دیبه زمینش چو پشت پلنگ .
فردوسی .
بدان را ز بد دست کوته کنم
زمین را بخون رنگ دیبه کنم .
فردوسی .
چو دیبهی که برنگ پرند هندی تیغ
زبرجدینش پود و زمردینش تار.
عنصری .
بین که دیباباف رومی در میان کارگاه
دیبهی دارد بکار اندر، برنگ بادرنگ .
منوچهری .
نار ماند به یکی سفرگک دیبا
آستردیبه زرد، ابره آن حمرا.
منوچهری .
از جام می روشن وز زیر و بم مطرب
از دیبه قرقوبی وز نافه ٔ تاتاری .
منوچهری .
پنج دیبای ملون بر تنش
باز جسته دامن هر دیبهی .
منوچهری .
گر چنو یک صیرفی بودی و بزازی یکی
دیبه و دینار نه مقراض دیدی و نه گاز.
منوچهری .
هم از دیبه و جامه ٔ گونه گون
به ایران همه هست از ایدر فزون .
اسدی .
زانکه با زشتروی دیبه و خز
گرچه خوبست خوب ننماید.
ناصرخسرو.
فرق کن فرق کن خداوندا
گوهر از سنگ و دیبه از کرباس .
مسعودسعد.
عنصری از خسرو غازی شه زابل بشعر
پیل وار زر گرفت و دیبه و اسب و ستام .
سوزنی .
حال مقلوب شد که بر تن دهر
ابره کرباس و دیبه آستر است .
خاقانی .
- دیبه ازرق ؛ دیبای ازرق . دیبای کبود :
بلبل هم طبع فرزدق شده ست
سوسن در دیبه ازرق شده ست .
منوچهری .
- دیبه چین ؛دیبای چین :
در ایوانها گاه زرین نهاد
فرازش همه دیبه چین نهاد.
فردوسی .
همه طنجه از شادی آذین زدند
به ره کله از دیبه چین زدند.
اسدی .
- دیبه خسروانی ؛ دیبای خسروانی :
همه دیبه خسروانی بباغ
بگسترد و شد بوستان چون چراغ .
فردوسی .
- دیبه خسروی ؛ جامه ٔ حریر پادشاهی :
همه بارشان دیبه خسروی
ز رومی و چینی و از پهلوی .
فردوسی .
- || (اِخ ) نام گنج دیبه است که گنج سوم از گنجهای خسرو پرویز باشد. (برهان ) (آنندراج ). یکی از هشت گنج خسرو پرویز. (یادداشت مؤلف ) :
دگر گنج بادآورش خواندند
شمارش نکردند و درماندند
دگر آنکه نامش همی بشنوی
تو خوانی ورا دیبه خسروی .
فردوسی .
- دیبه رنگ رنگ ؛ دیبای ملون :
سراپرده ٔ دیبه رنگ رنگ
بدو اندرون خیمه های پلنگ .
فردوسی .
همان خیمه و دیبه رنگ رنگ .
فردوسی .
- دیبه رومی ؛ دیباه رومی :
تا بوی دهد یاسمن چینی و سنبل
تا رنگ دهد دیبه رومی و الائی .
منوچهری .
دیبای تو بسیار به از دیبه رومی
هرچند که دیبای ترا نیست خریدار.
ناصرخسرو.
تن همان گوهر بی زینت خاکیست باصل
گر گلیمی بد یا دیبه رومی است قباش .
ناصرخسرو.
دیبه رومی است سخنهای او
گر سخن شهره کسائی کساست .
ناصرخسرو.
- دیبه زربفت ؛ دیباه زربفت :
جهان را دیبه زربفت دادند
ملک را تاج زربر سر نهادند.
نظامی .
- دیبه ششتر ؛ دیبای ششتر :
زلفینش ببوی عنبر سارا
رخسار برنگ دیبه ششتر.
مسعودسعد.
گوئی آن خونها که رفت از تیغ او
دشت را در دیبه ششتر کشید.
مسعودسعد.
برکه و دشت باز گستردند
بیرم چین و دیبة ششتر.
مسعودسعد.
- دیبه صنعا ؛ دیبای بافت صنعا :
تو گویی خدمتی سازد همی بررسم نوروزی
بشکل لؤلوی عمان بنقش دیبه صنعا.
ازرقی .
- دیبه معلم ؛ دیبای معلم . دیبای بنقش و بنگار :
صد را کس جز تو قدر من نشناسد
رومی داند بهای دیبه معلم .
قاآنی .
