رخت بستن
لغت‌نامه دهخدا
رخت بستن . [ رَ ب َ ت َ] (مص مرکب ) تهیه ٔ سفر کردن . || سفر کردن . (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ) (غیاث اللغات ). کنایه از سفر کردن است . (از برهان ) (آنندراج ) :
سپارم ترا پادشاهی و تخت
چو بهتر شوی ما ببندیم رخت .
اختران پیش گرز گاوسرش
رخت بر گاو آسمان بستند.
گهی گفت ای قدح شب رخت بندد
تو بگری تلخ تا شیرین بخندد.
برون رفت و زآن گنجدان رخت بست
بدان گنج و گوهر نیالود دست .
دلا منشین که یاران برنشستند
بنه بربند کایشان رخت بستند.
به اندیشه ٔ کوچ می بست رخت .
خنک هوشیاران فرخنده بخت
که پیش از دهل زن ببندند رخت .
وز آنجا کرد عزم رخت بستن
که دانش نیست بیحرمت نشستن .
نه فراغت نشستن نه شکیب رخت بستن
نه مقام ایستادن نه گریزگاه دارم .
نه آسایش در آن گلزار ماند
کز او گل رخت بندد خار ماند.
دوست گفتم ز گفت خود خجلم
دوستی رخت بست از تهران .
- رخت سفر بستن ؛ آماده ٔ سفر شدن . مهیای کوچ گردیدن . ساز سفر آراستن . آماده ٔ رحلت گشتن : گروهی مردمان را دید هر یکی را به قراضه ای در معبر نشسته و رخت سفر بسته . (گلستان ).
کاروان رخت سفر بست و از آن می ترسم
که کنم گریه و سیلاب برد محمل را.
|| مردن . (ناظم الاطباء). کنایه از مردن . (لغت محلی شوشتر). کنایه از سفر کردن آخرت .(از برهان ) :
چه با رنج باشی چه با تاج و تخت
ببایدت بستن بفرجام رخت .
چه با گنج و تخت و چه با رنج سخت
ببندیم هر گونه ناچار رخت .
سیاهی بپوشید و در غم نشست
چو وقت آمد او نیز هم رخت بست .
- رخت کسی را بر تخته (تابوت ) بستن ؛ کشتن . (یادداشت مؤلف ) :
بدو گفت کای ترک برگشته بخت
همین دم ببندمت بر تخته رخت .
سپارم ترا پادشاهی و تخت
چو بهتر شوی ما ببندیم رخت .
فردوسی .
اختران پیش گرز گاوسرش
رخت بر گاو آسمان بستند.
خاقانی .
گهی گفت ای قدح شب رخت بندد
تو بگری تلخ تا شیرین بخندد.
نظامی .
برون رفت و زآن گنجدان رخت بست
بدان گنج و گوهر نیالود دست .
نظامی .
دلا منشین که یاران برنشستند
بنه بربند کایشان رخت بستند.
نظامی .
به اندیشه ٔ کوچ می بست رخت .
نظامی .
خنک هوشیاران فرخنده بخت
که پیش از دهل زن ببندند رخت .
(بوستان ).
وز آنجا کرد عزم رخت بستن
که دانش نیست بیحرمت نشستن .
سعدی .
نه فراغت نشستن نه شکیب رخت بستن
نه مقام ایستادن نه گریزگاه دارم .
سعدی .
نه آسایش در آن گلزار ماند
کز او گل رخت بندد خار ماند.
جامی .
دوست گفتم ز گفت خود خجلم
دوستی رخت بست از تهران .
ملک الشعراء بهار.
- رخت سفر بستن ؛ آماده ٔ سفر شدن . مهیای کوچ گردیدن . ساز سفر آراستن . آماده ٔ رحلت گشتن : گروهی مردمان را دید هر یکی را به قراضه ای در معبر نشسته و رخت سفر بسته . (گلستان ).
کاروان رخت سفر بست و از آن می ترسم
که کنم گریه و سیلاب برد محمل را.
؟
|| مردن . (ناظم الاطباء). کنایه از مردن . (لغت محلی شوشتر). کنایه از سفر کردن آخرت .(از برهان ) :
چه با رنج باشی چه با تاج و تخت
ببایدت بستن بفرجام رخت .
فردوسی .
چه با گنج و تخت و چه با رنج سخت
ببندیم هر گونه ناچار رخت .
فردوسی .
سیاهی بپوشید و در غم نشست
چو وقت آمد او نیز هم رخت بست .
نظامی .
- رخت کسی را بر تخته (تابوت ) بستن ؛ کشتن . (یادداشت مؤلف ) :
بدو گفت کای ترک برگشته بخت
همین دم ببندمت بر تخته رخت .
فردوسی .
