زبور
لغت‌نامه دهخدا
زبور. [ زَ ] (ع ص ، اِ) نبشته . فعول است بمعنی مفعول . ج ، زبر ککتب . (منتهی الارب ) (آنندراج ). کتاب بمعنی مزبور یعنی مکتوب . ج ، زبر. (اقرب الموارد). نبشته . (دهار) (شرفنامه ) (غیاث اللغات ) (شرح قاموس ) (تاج العروس ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). || (اِخ ) کتاب داود علیه السلام . (منتهی الارب ) (دهار). در اصل بمعنی مزبور و مکتوب و علم شده است برای مزامیر داود پیامبر (ع ) است و از آن است قول شاعر:
مقفرات دارسات ، مثل آیات الزبور.
کتاب آسمانی که بداود نازل شد. این لغت عبری است . (برهان قاطع) (آنندراج ). نام کتاب داود. (غیاث اللغات ). هر کتابی زبور است اما بیشتر کتاب داود بدین نام خوانده میشود. در قرآن است که «و لقد کتبنا فی الزبور من بعدالذکر».(قرآن 105/21) ابوهریرة گوید: زبور آن است که پس ازذکر یعنی پس از توراة بر داود نازل گردید. مصنف قاموس در بصائر آرد: کتاب داود را از آن روی زبور خواندند که مسطوراً از آسمان نازل شده و کتاب مسطور را زبور گویند. برخی گویند از کتب الهی زبور کتابی را گویند که دریافت آن سخت باشد. برخی گویند: زبور نام کتابی است که تنها مشتمل بر حکمت عقلی باشد و احکام شرعی در آن نباشد کتاب آن است که مبین احکام شرعی باشد.سعیدبن جبیر آیت «و لقد کتبنا فی الزبور...» برخواند و گفت : زبور، توراة و انجیل و قرآن است . و ذکر آن است که در آسمان است . برخی نیز در تفسیر آیت مذکور زبور را بمعنی مزبور (مکتوب ) دانند. (تاج العروس ). زبور نام غالبی مزامیر داود (ع ) است . شاعر گوید:
«مقفرات دارسات مثل آیات الزبور».
و بیشتر مردم زُبور گویند. (محیط المحیط). کتاب داود را بخصوص زبور نامندو خداوند گوید: آتینا داود زبورا. (قرآن 163/4) (مفردات راغب ). نام کتاب داود (ع ) و این لفظ عبری است . (آنندراج ). نام کتاب منزل که بر داود علیه السلام نازل شده . (شرفنامه ٔ منیری ). نام کتاب حضرت داود علیه السلام است . (ترجمان القرآن عادل بن علی ص 54). هروتیز آنرا کلمه ٔ عربی مأخوذ از لهجات جنوبی و بمعنی نوشته داند و گوید بهمین معنی در شعر جاهلیت آمده و فرزدق آنرا بهمین معنی بکار برده است . (نقائض : LXXXV و I) «دایرة المعارف اسلام » جفری گوید: بدیهی است که تصحیفی است در کلمه ای از مأخذ یهودی یا مسیحی و شکل آن بدون شک تحت تأثیر ریشه ٔ عربی «زبر» (نوشتن ) قرار گرفته ولی احتمال میرود که خلطی در مزمور عبری یا مزموره ٔ سریانی که در میان یهودیان و مسیحیان و حتی در عهد جاهلیت بکار میرفته و سپس بصحف داود اطلاق کرده اند باشد. رجوع شود به جفری (صص 148 - 149). (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). بعضی زبور را لغة سریانی و بعضی کتابی میدانند که از آسمان نازل شده و فرق زبور و قرآن را گفته اند که : قرآن مجید دارای حکمت عقلی و احکام شرعی هر دو هست و زبور حکمت عقلی محض است که بر داود نازل شد. و هیچ حکم شرعی در آن نبود. بعضی مطلق کتاب خدا را که از آسمان نازل شده زبور گویند. (مفردات راغب ). در کشاف اصطلاحات الفنون آمده : زبور بفتح زای ، لفظی است سریانی بمعنی کتاب و تازیان نیز آنرا بهمین معنی استعمال نموده اند. حتی در آیات مبارکات کلام اﷲ هم بدین معنی آمده . چنانکه در این آیت : «کل شی ٔ فعلوه فی الزبر» (قرآن 52/54)؛ ای فی الکتب . و زبور برحضرت داود نازل گردید، بطریق آیات مفصلات . لکن آن حضرت یکجا و بین الدفتین مندرجات زبور را بر قوم خویش ابلاغ کرد. و بیشتر محتویات این کتاب آسمانی مواعظ و اندرز است و باقی آن مدح و ثنای ایزد متعال میباشد بما هو یستحقه و احکام و نظامات شرعیه در کتاب آسمانی جز آیاتی مخصوصه نباشد. بدانکه هر کتابی که بر پیغمبری نازل میشود، از علوم و دانش آن اندازه حاوی است که آن پیغمبر بدان اندازه دارای آن علوم میباشد، و از حکمت الهیه با خبر است ، تا چیزی که آن پیغمبر عالم نیست در آن کتاب یافت نشود. و کتب آسمانی هر یک را بر دیگری رجحان و افضلیتی هست ، بدان میزان که پیغمبرصاحب کتاب را بر سایر پیغمبران افضلیت میباشد از این رو قرآن مجید را بر سایر کتب آسمانی افضلیت همان قدر است که پیغمبر آخرالزمان را بر سایر پیغمبران . و اگر کسی گوید: که بین کتب آسمانی افضلیت نیست ، گوئیم در حدیث آمده که سوره ٔ فاتحه الکتاب افضل سوره های قرآن است . پس وقتی که افضلیت در پاره ای از قرآن بر پاره ٔ دیگر درست و صحیح آمد، معلوم میگردد که من حیث المجموع کلام اﷲ مجید را در افضلیت بر سایر کتب آسمانی ، مانعی متصور نیست . (از کشاف اصطلاحات الفنون چ استانبول ص 678). ابن الندیم آرد: زبور مزامیر داود است مشتمل بر 150 مزمار. (از فهرست ابن الندیم ). مسعودی آرد: بیشتر اسرائیلیان ، استمعثیان و عنانیان که به عدل و توحید قائلند، در تفسیر کتب عبرانی مانند توراة و زبور که 24 کتاب و ترجمه ٔ آنها به عربی است ، تنها بر عده ای خاص از اسرائیلیان اعتماد دارند. و تفسیرشان را می پسندند. ما بیشتر این مترجمان مورد اعتماد رادیده ایم و از آن جمله اند: ابوکثیر یحیی بن زکریا، کاتب طبرانی ، و سعیدبن یعقوب فیومی که خود اشمعثی مذهب و شاگرد ابوکثیر بود و با راس الحالوت در عراق داستانها دارد. ترجمه و تفسیرسعید فیومی را بسیاری از اسرائیلیان بر دیگر ترجمه ها رجحان می نهند. (از التنبیه والاشراف تألیف مسعودی صص 112-113) مؤلف کشف الاسرار آرد: زبور نامی است خاصه این کتاب (کتاب داود) را. و گفته اند زبور صدو پنجاه سوره است که در آن ذکر حد نه و حکم نه و فریضة نه و حلال و حرام نه . (کشف الاسرار و عدةالابرار ج 2 ص 768).
ابوالفتوح رازی آرد: حمزة و خلف ، «زبور» را در آیه ٔ «...وآتینا داود زبورا» بضم زاء، خواندند و دیگر قراء بفتح راء خواندند و در خبر است که داود علیه السلام زبوربرگرفتی و بصحرا شدی ، علمای بنی اسرائیل در پس او ایستادی و مردمان از پس علما ایستادندی و جنیان از پس مردمان بایستادندی و مرغان در هوا پردرپر گستردندی و سایه بر ایشان افکندندی از خوشی آواز داود. (تفسیر ابوالفتوح چ 1 ج 2 ص 78 و79) : و بحق تورات و انجیل و زبور و فرقان و بحق محمد که نبی برگزیده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 316).
ای پسر شعر حجت ازبر کن
که پر از حکمت است همچو زبور.
خامشی از کلام بیهده به
در زبور است این سخن مسطور.
چمن شده ست چو محراب و عندلیب همی
زبور خواند داودوار در محراب .
گر بر دلم زبور بخوانند نشنود
کانجیر مرغش از لب انجیل خوان اوست .
صریر کلک تو در کشف مشکلات جهان
چنانکه نغمه ٔ داود در اداء زبور.
هر کسی ز آواز خود شد پرغرور
لیک این ختم است بر صاحب زبور.
عیسی پرست را گو، میخوان زبور و انجیل
کاینجا رها نکردند، نه مصحف و نه دفتر.
بحر ضمیر انورت ، حقه ٔ دّرمکرمت
درج کلام معجزت ، لوح زبور مردمی .
|| (اِ) هر کتاب حکمت . (منتهی الارب ). || بگفته ٔ برخی ، زبور اسم کتابی است که مخصوص بیان حکمتهای عقلی باشد و بیان احکام شرعی نکند. در مقابل کتاب که متضمن احکام شریعت نیز هست ، دلیل این سخن آن است که زبور داود (ع ) متضمن بیان حکم شرعی نیست . (از مفردات راغب ). || هرنبشته ٔ غلیظ الکتابة را زبور گویند. (از مفردات راغب ). || برخی گویند: از میان کتب الهی هر کتاب صعب الوقوف را که بسختی درک شود زبور گویند. (از مفردات راغب ). || ملک . || فرقه . (اقرب الموارد) (محیط المحیط) (المنجد). || زبور نزد اهل تصوف عبارت است از تجلیات افعال ، و تورات عبارت است ازتجلیات صفات و اسماء ذاتیة و صفاتیه و قرآن عبارت است از ذات بحث بسیط حق . و بودن زبور عبارت از تجلیات صفات افعال ، در معنی آن است که آن تفصیل است مرتفاریع فعلیه ٔ اقتداریه ٔ الهیه را. و از این رو حضرت داودعلیه السلام جانشین حق گردید در این جهان پس به احکام آنچه در زبور بدو وحی رسیده بود ظاهر گردید. کوههای بلند را به امر الهی برهروی بازداشتی و آهن را در دست خویش چون موم نرم ساختی و بر انواع مخلوقات حکمرانی کردی سپس پادشاهی را بسلیمان ارثاً واگذار فرمودی . علی هذا سلیمان وارث داود و داود وارث مطلق حق بشمار میرفت و داود از سلیمان افضل بود زیرا حق داود راخلافت بخشید در آغاز امر، و او را بخطاب خود مخصوص داشت و فرمود «یا داود انا جعلناک خلیفة فی الارض » (قرآن 26/38). و این مقام سلیمان را بهره و نصیب نشد. مگر بعد از استدعا و تمنی وی آنرا بر سبیل حصر. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به کتاب انسان کامل شود.
مقفرات دارسات ، مثل آیات الزبور.
(اقرب الموارد).
کتاب آسمانی که بداود نازل شد. این لغت عبری است . (برهان قاطع) (آنندراج ). نام کتاب داود. (غیاث اللغات ). هر کتابی زبور است اما بیشتر کتاب داود بدین نام خوانده میشود. در قرآن است که «و لقد کتبنا فی الزبور من بعدالذکر».(قرآن 105/21) ابوهریرة گوید: زبور آن است که پس ازذکر یعنی پس از توراة بر داود نازل گردید. مصنف قاموس در بصائر آرد: کتاب داود را از آن روی زبور خواندند که مسطوراً از آسمان نازل شده و کتاب مسطور را زبور گویند. برخی گویند از کتب الهی زبور کتابی را گویند که دریافت آن سخت باشد. برخی گویند: زبور نام کتابی است که تنها مشتمل بر حکمت عقلی باشد و احکام شرعی در آن نباشد کتاب آن است که مبین احکام شرعی باشد.سعیدبن جبیر آیت «و لقد کتبنا فی الزبور...» برخواند و گفت : زبور، توراة و انجیل و قرآن است . و ذکر آن است که در آسمان است . برخی نیز در تفسیر آیت مذکور زبور را بمعنی مزبور (مکتوب ) دانند. (تاج العروس ). زبور نام غالبی مزامیر داود (ع ) است . شاعر گوید:
«مقفرات دارسات مثل آیات الزبور».
و بیشتر مردم زُبور گویند. (محیط المحیط). کتاب داود را بخصوص زبور نامندو خداوند گوید: آتینا داود زبورا. (قرآن 163/4) (مفردات راغب ). نام کتاب داود (ع ) و این لفظ عبری است . (آنندراج ). نام کتاب منزل که بر داود علیه السلام نازل شده . (شرفنامه ٔ منیری ). نام کتاب حضرت داود علیه السلام است . (ترجمان القرآن عادل بن علی ص 54). هروتیز آنرا کلمه ٔ عربی مأخوذ از لهجات جنوبی و بمعنی نوشته داند و گوید بهمین معنی در شعر جاهلیت آمده و فرزدق آنرا بهمین معنی بکار برده است . (نقائض : LXXXV و I) «دایرة المعارف اسلام » جفری گوید: بدیهی است که تصحیفی است در کلمه ای از مأخذ یهودی یا مسیحی و شکل آن بدون شک تحت تأثیر ریشه ٔ عربی «زبر» (نوشتن ) قرار گرفته ولی احتمال میرود که خلطی در مزمور عبری یا مزموره ٔ سریانی که در میان یهودیان و مسیحیان و حتی در عهد جاهلیت بکار میرفته و سپس بصحف داود اطلاق کرده اند باشد. رجوع شود به جفری (صص 148 - 149). (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). بعضی زبور را لغة سریانی و بعضی کتابی میدانند که از آسمان نازل شده و فرق زبور و قرآن را گفته اند که : قرآن مجید دارای حکمت عقلی و احکام شرعی هر دو هست و زبور حکمت عقلی محض است که بر داود نازل شد. و هیچ حکم شرعی در آن نبود. بعضی مطلق کتاب خدا را که از آسمان نازل شده زبور گویند. (مفردات راغب ). در کشاف اصطلاحات الفنون آمده : زبور بفتح زای ، لفظی است سریانی بمعنی کتاب و تازیان نیز آنرا بهمین معنی استعمال نموده اند. حتی در آیات مبارکات کلام اﷲ هم بدین معنی آمده . چنانکه در این آیت : «کل شی ٔ فعلوه فی الزبر» (قرآن 52/54)؛ ای فی الکتب . و زبور برحضرت داود نازل گردید، بطریق آیات مفصلات . لکن آن حضرت یکجا و بین الدفتین مندرجات زبور را بر قوم خویش ابلاغ کرد. و بیشتر محتویات این کتاب آسمانی مواعظ و اندرز است و باقی آن مدح و ثنای ایزد متعال میباشد بما هو یستحقه و احکام و نظامات شرعیه در کتاب آسمانی جز آیاتی مخصوصه نباشد. بدانکه هر کتابی که بر پیغمبری نازل میشود، از علوم و دانش آن اندازه حاوی است که آن پیغمبر بدان اندازه دارای آن علوم میباشد، و از حکمت الهیه با خبر است ، تا چیزی که آن پیغمبر عالم نیست در آن کتاب یافت نشود. و کتب آسمانی هر یک را بر دیگری رجحان و افضلیتی هست ، بدان میزان که پیغمبرصاحب کتاب را بر سایر پیغمبران افضلیت میباشد از این رو قرآن مجید را بر سایر کتب آسمانی افضلیت همان قدر است که پیغمبر آخرالزمان را بر سایر پیغمبران . و اگر کسی گوید: که بین کتب آسمانی افضلیت نیست ، گوئیم در حدیث آمده که سوره ٔ فاتحه الکتاب افضل سوره های قرآن است . پس وقتی که افضلیت در پاره ای از قرآن بر پاره ٔ دیگر درست و صحیح آمد، معلوم میگردد که من حیث المجموع کلام اﷲ مجید را در افضلیت بر سایر کتب آسمانی ، مانعی متصور نیست . (از کشاف اصطلاحات الفنون چ استانبول ص 678). ابن الندیم آرد: زبور مزامیر داود است مشتمل بر 150 مزمار. (از فهرست ابن الندیم ). مسعودی آرد: بیشتر اسرائیلیان ، استمعثیان و عنانیان که به عدل و توحید قائلند، در تفسیر کتب عبرانی مانند توراة و زبور که 24 کتاب و ترجمه ٔ آنها به عربی است ، تنها بر عده ای خاص از اسرائیلیان اعتماد دارند. و تفسیرشان را می پسندند. ما بیشتر این مترجمان مورد اعتماد رادیده ایم و از آن جمله اند: ابوکثیر یحیی بن زکریا، کاتب طبرانی ، و سعیدبن یعقوب فیومی که خود اشمعثی مذهب و شاگرد ابوکثیر بود و با راس الحالوت در عراق داستانها دارد. ترجمه و تفسیرسعید فیومی را بسیاری از اسرائیلیان بر دیگر ترجمه ها رجحان می نهند. (از التنبیه والاشراف تألیف مسعودی صص 112-113) مؤلف کشف الاسرار آرد: زبور نامی است خاصه این کتاب (کتاب داود) را. و گفته اند زبور صدو پنجاه سوره است که در آن ذکر حد نه و حکم نه و فریضة نه و حلال و حرام نه . (کشف الاسرار و عدةالابرار ج 2 ص 768).
ابوالفتوح رازی آرد: حمزة و خلف ، «زبور» را در آیه ٔ «...وآتینا داود زبورا» بضم زاء، خواندند و دیگر قراء بفتح راء خواندند و در خبر است که داود علیه السلام زبوربرگرفتی و بصحرا شدی ، علمای بنی اسرائیل در پس او ایستادی و مردمان از پس علما ایستادندی و جنیان از پس مردمان بایستادندی و مرغان در هوا پردرپر گستردندی و سایه بر ایشان افکندندی از خوشی آواز داود. (تفسیر ابوالفتوح چ 1 ج 2 ص 78 و79) : و بحق تورات و انجیل و زبور و فرقان و بحق محمد که نبی برگزیده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 316).
ای پسر شعر حجت ازبر کن
که پر از حکمت است همچو زبور.
ناصرخسرو.
خامشی از کلام بیهده به
در زبور است این سخن مسطور.
ناصرخسرو.
چمن شده ست چو محراب و عندلیب همی
زبور خواند داودوار در محراب .
معزی .
گر بر دلم زبور بخوانند نشنود
کانجیر مرغش از لب انجیل خوان اوست .
خاقانی .
صریر کلک تو در کشف مشکلات جهان
چنانکه نغمه ٔ داود در اداء زبور.
ظهیر فاریابی .
هر کسی ز آواز خود شد پرغرور
لیک این ختم است بر صاحب زبور.
عطار.
عیسی پرست را گو، میخوان زبور و انجیل
کاینجا رها نکردند، نه مصحف و نه دفتر.
؟ (ترجمه ٔ محاسن اصفهان ص 128).
بحر ضمیر انورت ، حقه ٔ دّرمکرمت
درج کلام معجزت ، لوح زبور مردمی .
؟ (از ترجمه ٔ محاسن اصفهان ص 133).
|| (اِ) هر کتاب حکمت . (منتهی الارب ). || بگفته ٔ برخی ، زبور اسم کتابی است که مخصوص بیان حکمتهای عقلی باشد و بیان احکام شرعی نکند. در مقابل کتاب که متضمن احکام شریعت نیز هست ، دلیل این سخن آن است که زبور داود (ع ) متضمن بیان حکم شرعی نیست . (از مفردات راغب ). || هرنبشته ٔ غلیظ الکتابة را زبور گویند. (از مفردات راغب ). || برخی گویند: از میان کتب الهی هر کتاب صعب الوقوف را که بسختی درک شود زبور گویند. (از مفردات راغب ). || ملک . || فرقه . (اقرب الموارد) (محیط المحیط) (المنجد). || زبور نزد اهل تصوف عبارت است از تجلیات افعال ، و تورات عبارت است ازتجلیات صفات و اسماء ذاتیة و صفاتیه و قرآن عبارت است از ذات بحث بسیط حق . و بودن زبور عبارت از تجلیات صفات افعال ، در معنی آن است که آن تفصیل است مرتفاریع فعلیه ٔ اقتداریه ٔ الهیه را. و از این رو حضرت داودعلیه السلام جانشین حق گردید در این جهان پس به احکام آنچه در زبور بدو وحی رسیده بود ظاهر گردید. کوههای بلند را به امر الهی برهروی بازداشتی و آهن را در دست خویش چون موم نرم ساختی و بر انواع مخلوقات حکمرانی کردی سپس پادشاهی را بسلیمان ارثاً واگذار فرمودی . علی هذا سلیمان وارث داود و داود وارث مطلق حق بشمار میرفت و داود از سلیمان افضل بود زیرا حق داود راخلافت بخشید در آغاز امر، و او را بخطاب خود مخصوص داشت و فرمود «یا داود انا جعلناک خلیفة فی الارض » (قرآن 26/38). و این مقام سلیمان را بهره و نصیب نشد. مگر بعد از استدعا و تمنی وی آنرا بر سبیل حصر. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به کتاب انسان کامل شود.
