ساعت آبی

ساعت آبی . [ ع َ ت ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) اسبابی که با آن بکمک آب وقت را اندازه توان گرفت . پنگان . گریال ، صندوق ساعت . طاس ساعت . ساعت آبی از چندین قرن پیش از میلاد در چین و ژاپن و جزایر اطراف آن دو کشور رواج داشته است . و آن عبارت بود از ظرفی که در معبر آب جاری و آرامی قرار داده میشد و برای آنکه همیشه سطح آب یکسان ماند و فشارش کم و زیاد نشود آب را بوسیله ٔ منبع یا وسائل دیگری بدان مرتبط میساختند که به آرامی از سوئی در آید و از سوی دیگر بیرون رود. در قسمت زیرین آن سوراخ ریزی قرار میدادند که آب قطره قطره از آن خارج میشد و در مخزن مدرجی می ریخت و درجات بالا آمدن آب را مأخذ وقت قرار میدادند. و گاه بر روی آبی که از قسمت زیرین مخزن خارج میشد ظرف میان تهی سبکی قرار میدادند و ریسمانی بدان می بستند که دور میله ای می پیچید. و از طرف دیگر به وزنه ای بسته شده بود که اندکی سبک تر از ظرف میان تهی بود هر چه سطح آب در ظرف بالا می آمد و بر اثر جزر و مد میله ٔ مزبور بدور خود میچرخید، عقربکی که به انتهای دیگر آن وصل بود برروی صفحه ٔ مدور و مدرجی دور میزد و ساعات را تعیین میکرد. در زمان پمپه بقدری ساعت در رم رواج یافت که جزو اثاث البیت عادی بشمار میرفت . یکی از کاملترین وظریف ترین نمونه ٔ این ساعتها ساعتی بود که در ربع آخر قرن دوم هجری هارون الرشید خلیفه ٔ عباسی [ 170 - 193 هَ . ] برای شارلمانی امپراطور فرانسه فرستاد. یکی از دانشمندان آن عصر بنام اگینار شرح کاملی از آن ساعت نوشته است . جعبه و صفحه و عقربکهای ساعت از طلا بود و بر صفحه ٔ آن 12 در تعبیه شده بود، هر در مخصوص یکی از ساعات روز بود که سر ساعت معین گشوده میشد و گوی های فلزی از آن بر روی یک صفحه ٔ برنجین می افتاد وصدای زنگی برمی انگیخت . در ساعت 12، دوازده سوار کوچک از دوازدهمین در بیرون می آمدند و دور صفحه میتاختند و آنگاه بجای خود بازمیگشتند و درها بسته میشد. چون این ساعت بفرانسه رسید پاسیفیکوس نامی از کشیشهای ورون ساعتی نظیرآن ساخت و چیزهای دیگری از قبیل نشان دادن هفته و ماه و سال و حرکات ماه و پاره ای از سیارات را هم بر آن افزود. رجوع به مقاله ٔ «ساعت » ترجمه ٔ حسین پژمان مجله ٔ ارمغان سال هشتم شماره ٔ 2 و 3، اردیبهشت و خرداد 1306 هَ . ش . ص 122 تا 124 شود. بعضی از محققان اختراع ساعت آبی را به کتزیبیوس از صنعتگران معروف که مقارن 124 ق . م . در مصر میزیست نسبت داده اند. ولی باید دانست که پیش از وی ساعت آبی در چین و مصر معمول بوده است . ساعت آبی در نزد یونانیان قدیم بیشتر برای نگاه داشتن وقت معین ناطقان بکار میرفت . رجوع به پنگان شود.