شقه
لغت‌نامه دهخدا
شقه . [ ش ِق ْ ق َ / ق ِ ] (از ع ، اِ) پاره و قطعه از کاغذ و پارچه و جز آن . (آنندراج ) (ناظم الاطباء). کاغذ. (غیاث ) :
طغراکش این مثال مشهور
بر شقه چنان نبشت منشور.
- شقه ٔ کاغذ ؛ قطعه ٔ کاغذ. صفحه ٔ کاغذ :
چو بر شقه ٔ کاغذ آمد عبیر
شد اندام کاغذ چو مشکین حریر.
|| قطعه ای از جامه مستطیل . (ناظم الاطباء). پارچه ٔ جامه . (دهار). پارچه ٔ جامه . جامه ٔ پیش شکافته . (غیاث ) :
وز تو بیکی نکوترین دستان
درخواهم شقه ای زمستانی .
شمس گردون به کفه ٔ میزان
آمد و آمدنْش با سرماست
پار من بنده را درین موسم
شقه دادی که قیمتش سرماست
شقه ای حالی ام ببخش و بگوی
حاله ٔ گندم و کرنج کجاست .
یکی گوشه از شقه ٔ آن حریر
بدو داد کاین نقش بر دست گیر.
بیاد شقه ٔ خسقی شفق چندان که می بینم
به خسقی ماندش چیزی ولی چندان نمیماند.
- بر شقه ٔ کار بستن ؛ بدنبال آن بستن . نظیر در رشته کشیدن جواهر و شبه ای :
کهنسالان این کشور که هستند
مرا بر شقه ٔ این کار بستند.
- شقه بربستن ؛ دامن نوبتی یعنی خیمه بالا زدن :
شهنشه نوبتی بر چرخ پیوست
کنار نوبتی را شقه بربست .
و رجوع به شقه دربستن شود.
- شقه دربستن ؛ دامن خیمه بالا زدن . (از خسرو و شیرین ذیل ص 293) :
بنه در پیشگاه و شقه دربند
پس آنگه شاه را گوکای خداوند.
و رجوع به شقه بربستن شود.
- شقه درنوردیدن ؛ کنایه از مسافت دور و دراز پیمودن :
عرش را دیده برفروز به نور
فرش را شقه درنورد ز دور.
- شقه ٔ دیبا ؛ قطعه ٔ دیبا. جامه ٔ دیبا. در ابیات زیر منظور جامه و روپوش خانه ٔ کعبه است :
تا کی برغم کعبه نشینان عروس وار
چون کعبه سر ز شقه ٔ دیبا برآورم .
خود فلک شقه ٔ دیبای تن کعبه شود
هم ز صبحش علم شقه ٔ دیبا بینند.
کعبه دارم مقتدای سبزپوشان فلک
کز وطای عیسی آمد شقه ٔ دیبای من .
کعبه ز جای خویش بجنبیدروز عید
بر من فشاند شقه ٔ دیبای اخضرش .
- شقه ٔ سبز ؛ کنایه از روپوش خانه ٔ کعبه :
کعبه مرا رشوه داد شقه ٔ سبزش
تا که نهم مکّه را ورای صفاهان .
- شقه ٔ قانعی ؛ به مجاز بمناسبت معنی خیمه و گوشه و کنج :
جز آدمیان هر آنچه هستند
در شقه ٔ قانعی نشستند.
|| فرمان پادشاهی . || مکتوب که از اشخاص بزرگ باشد. (ناظم الاطباء) :
سرشته نقش دَواتش ز توتیای امید
دمیده شقه ٔ کلکش ز کیمیای عطا.
|| پارچه ای که بر سر علم بندند. (غیاث ) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) :
هفت فلک با گهرت حقه ای
هشت بهشت از علمت شقه ای .
- شقه ٔ اسلام ؛ کنایه است از علم و پرچم اسلام :
به گرد شقه ٔ اسلام خیمه ای بزنی
که کهربا نتواند ربود پرّه ٔ کاه .
- شقه ٔ چتر ؛ قطعه ٔ پارچه ٔ چتر. پارچه ٔ چتر :
پیش که صبح بردرد شقه ٔچتر چنبری
خیز مگر به برق می برقع صبح بردری .
طغراکش این مثال مشهور
بر شقه چنان نبشت منشور.
نظامی .
- شقه ٔ کاغذ ؛ قطعه ٔ کاغذ. صفحه ٔ کاغذ :
چو بر شقه ٔ کاغذ آمد عبیر
شد اندام کاغذ چو مشکین حریر.
نظامی .
|| قطعه ای از جامه مستطیل . (ناظم الاطباء). پارچه ٔ جامه . (دهار). پارچه ٔ جامه . جامه ٔ پیش شکافته . (غیاث ) :
وز تو بیکی نکوترین دستان
درخواهم شقه ای زمستانی .
سوزنی .
شمس گردون به کفه ٔ میزان
آمد و آمدنْش با سرماست
پار من بنده را درین موسم
شقه دادی که قیمتش سرماست
شقه ای حالی ام ببخش و بگوی
حاله ٔ گندم و کرنج کجاست .
سوزنی .
یکی گوشه از شقه ٔ آن حریر
بدو داد کاین نقش بر دست گیر.
نظامی .
بیاد شقه ٔ خسقی شفق چندان که می بینم
به خسقی ماندش چیزی ولی چندان نمیماند.
نظام قاری (دیوان ص 79).
- بر شقه ٔ کار بستن ؛ بدنبال آن بستن . نظیر در رشته کشیدن جواهر و شبه ای :
کهنسالان این کشور که هستند
مرا بر شقه ٔ این کار بستند.
نظامی .
- شقه بربستن ؛ دامن نوبتی یعنی خیمه بالا زدن :
شهنشه نوبتی بر چرخ پیوست
کنار نوبتی را شقه بربست .
نظامی .
و رجوع به شقه دربستن شود.
- شقه دربستن ؛ دامن خیمه بالا زدن . (از خسرو و شیرین ذیل ص 293) :
بنه در پیشگاه و شقه دربند
پس آنگه شاه را گوکای خداوند.
نظامی .
و رجوع به شقه بربستن شود.
- شقه درنوردیدن ؛ کنایه از مسافت دور و دراز پیمودن :
عرش را دیده برفروز به نور
فرش را شقه درنورد ز دور.
نظامی .
- شقه ٔ دیبا ؛ قطعه ٔ دیبا. جامه ٔ دیبا. در ابیات زیر منظور جامه و روپوش خانه ٔ کعبه است :
تا کی برغم کعبه نشینان عروس وار
چون کعبه سر ز شقه ٔ دیبا برآورم .
خاقانی .
خود فلک شقه ٔ دیبای تن کعبه شود
هم ز صبحش علم شقه ٔ دیبا بینند.
خاقانی .
کعبه دارم مقتدای سبزپوشان فلک
کز وطای عیسی آمد شقه ٔ دیبای من .
خاقانی .
کعبه ز جای خویش بجنبیدروز عید
بر من فشاند شقه ٔ دیبای اخضرش .
خاقانی .
- شقه ٔ سبز ؛ کنایه از روپوش خانه ٔ کعبه :
کعبه مرا رشوه داد شقه ٔ سبزش
تا که نهم مکّه را ورای صفاهان .
خاقانی .
- شقه ٔ قانعی ؛ به مجاز بمناسبت معنی خیمه و گوشه و کنج :
جز آدمیان هر آنچه هستند
در شقه ٔ قانعی نشستند.
نظامی .
|| فرمان پادشاهی . || مکتوب که از اشخاص بزرگ باشد. (ناظم الاطباء) :
سرشته نقش دَواتش ز توتیای امید
دمیده شقه ٔ کلکش ز کیمیای عطا.
مختاری غزنوی .
|| پارچه ای که بر سر علم بندند. (غیاث ) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) :
هفت فلک با گهرت حقه ای
هشت بهشت از علمت شقه ای .
نظامی .
- شقه ٔ اسلام ؛ کنایه است از علم و پرچم اسلام :
به گرد شقه ٔ اسلام خیمه ای بزنی
که کهربا نتواند ربود پرّه ٔ کاه .
سعدی .
- شقه ٔ چتر ؛ قطعه ٔ پارچه ٔ چتر. پارچه ٔ چتر :
پیش که صبح بردرد شقه ٔچتر چنبری
خیز مگر به برق می برقع صبح بردری .
خاقانی .
