شیلات ایران

شیلات ایران . [ ت ِ ] (اِخ ) (شرکت سهامی ...) پیش از سال 1272 هَ . ش . صیادان محلی سواحل بحر خزر در مقابل پرداخت مبلغی به عنوان رسوم دیوان به متصدیان دولتی که عنوان «دریابیگی » داشتند، اجازه ٔ صید ماهی می گرفتند. در سال مذکور، امتیاز صید از طرف دولت ایران به یکی از سرمایه داران روسی بنام «استپان مارتیویچ لیانازوف » واگذار شد. پس از فوت لیانازوف در سال 1275 هَ . ش . امتیاز مزبور به «گورکی » پسر او و بعد از مرگ شخص اخیر در سال 1285 هَ . ش . از راه تجدید و یا تمدید به ورثه ٔ وی منتقل گردید. پایان آخرین دوره ٔ امتیاز لیانازوف با انقلاب روسیه و از هم گسیختن امور ورثه مصادف گردید. پس از آن ازسال 1301 تا 1306 هَ . ش . دولت شوروی با پرداخت سالی 500000 ریال بدولت ایران از شیلات بهره برداری می کرد. دولت شوروی در سال 1921 م . موافقت دولت ایران را برای اعطای امتیاز صید ماهی به شرکتی مختلط که دولتین در سرمایه و اداره ٔ آن شریک باشند جلب کرد و به موجب قراردادی که برای مدت 25 سال در مهر 1306 هَ . ش . بتصویب مجلس شورای ملی ایران رسید، شرکت مختلط مذکورتشکیل گردید و در بهمن ماه همان سال بهره برداری را شروع کرد. این شرکت طبق قرارداد دارای هیئت مدیره ای مرکب از 6 تن بود که سه تن را دولت شوروی برای یک سال منصوب می کرد. رئیس هیئت مدیره در تمام مدت امتیاز باطرف ایرانی و مدیریت عامل تا سال 1321 هَ . ش . با طرف شوروی پیش بینی شده بود. شرکت مختلط حق الامتیازی بمبلغ 80000 تومان در سال و پانزده درصد از بقیه ٔ عایدات را که پس از وضع مخارج اداری و بهره برداری عاید شرکت می شد بدولت ایران می پرداخت و ضمناً تمام منفعت خالص که از عملیات شرکت حاصل می شد بین ایران و شوروی بالمناصفه تقسیم می گردید. پس از پایان قرارداد، همه ٔاموال منقول و غیرمنقول و موجودی نقد شرکت مختلط به مبلغ 88014302/15 ریال ارزیابی شد و بین دولتین ایران و شوروی تنصیف گردید. شرکت مزبور در 12 بهمن 1331هَ . ش . ملی گردید و امور ماهیگیری و بهره برداری درکرانه های شمالی ایران (آبهای دریایی و خلیجها و همه ٔ رودخانه ها) به دولت ایران واگذار و سازمانی بنام شرکت سهامی شیلات ایران با سرمایه ٔ 80000000 ریال که تمام آن متعلق بدولت ایران بود برای مدت نامحدود تشکیل و مأمور صید و بهره برداری گردید. یعنی تا اول مرداد 1332 هَ . ش . بدهی دولت را بابت نصف بهای اموالی که دولت شوروی به دولت ایران واگذار کرده بود و بدهیهای شرکت مختلط را پرداخت کرده و از آن تاریخ تاکنون نیز کوشیده است که به منظور بهبود وضع صید، کلیه ٔ ادوات کهنه را از محل عایدات شرکت تعویض و تجدید کند و عملیات خود را به آخرین و جدیدترین اصول معمول در ممالک مترقی منطبق نماید. شرکت مزبور مصرف داخلی را تأمین می کند و قسمتی را هم صادر می نماید. (از فرهنگ فارسی معین ). در حال حاضر شیلات دو بخش است با سازمان جداگانه ، یکی شیلات شمال که مربوط به دریای خزر است که شرح آن گذشت و دیگر شیلات جنوب که خلیج فارس و دریای عمان را زیر اداره ٔ خود دارد. رجوع به جغرافیای اقتصادی ایران تألیف مسعود کیهان صص 32 - 37 شود.