صدقة
لغت‌نامه دهخدا
صدقة. [ ص َ دَ ق َ ] (اِخ ) ابن منجابن صدقة السامری . وی طبیب بود و بخدمت الملک الاشرف موسی ایوبی پیوست و به سال 625 هَ . ق . به حران در خدمت او درگذشت . الملک الاشرف او را محترم وگرامی میداشت و بر وی اعتماد می کرد. صدقة را تصانیفی است ، از آنجمله است : النفس ، شرح التوراة، و او را نظمی است که بیشتر آن دو بیتی است . (الاعلام زرکلی ص 430). صاحب کشف الظنون در ذیل کتاب النفس ارسطو نویسد او را شرحی است بر کتاب نفس و به سال 620 درگذشت ، و در ذیل فصول بقراط شرحی بنام وی بر این کتاب ثبت کرده و وفات او را به سال 220 (!) نوشته است . و در باب شروح توراة نویسد: صدقة به حران به سال ششصد و بیست واندی (نیف و عشرین و ستمائة) درگذشت . صاحب عیون الانباء وی را سخت ستوده و گوید: الملک الاشرف را در صناعت طب بدو اعتماد بود و صدقه از وی جامگی وافر و صلات متواتر داشت . وی به سال ششصد و بیست و اندی به حران درگذشت و مالی فراوان بجا گذاشت و او را فرزندی نبود، از سخنان اوست که از خط او نقل کردم (صاحب عیون الانباء): روزه بازداشتن بدن از غذا و نگاه داشتن حواس از خطا و اعضاء از گناه است و آن بازداشتن همه ٔ آنهاست از آنچه آدمی را از ذکر خدا مشغول دارد. و گوید: همه ٔ طاعات دیده میشود جز روزه که آن را جز خدا نمی بیند چه روزه عملی است در باطن مجرد بصبر و روزه را سه درجت است : صوم عموم و آن نگاه داشتن شکم و فرج است از قضاء شهوت و صوم خصوص و آن نگاه داشتن گوش و دیده و زبان و سایر جوارح است از گناه و اما صوم خصوص صوم دل است از همم دنیه و افکار دنیائی و نگاه داشتن دل از ماسوی اﷲ و گوید رطوباتی که از بدن بیرون می آیدهرگاه مستحیل نبود و آن را مقری نباشد پاک است چون اشک و عرق و لعاب و آب بینی و آنچه را مقر است و مستحیل بود نجس است چون بول و غایط... از اشعار اوست :
سلوه لم سدنی تیهاً و لم هجرا؟
و اورث الجفن بعد الرقدة السهرا
و قد جفانی بلاذنب ولاسبب
و قد وفیت بمیثاقی فلم غدرا؟
یا للرجال قفوا و استشرحوا خبری
منی فغیری لم یصدقکم خبرا
ان لنت ذلاً قسا عزاً علی وان
دانیته بان او آنسته نفرا
هذا هوالموت عندی کیف عندکم
هیهات ان یستوی الصادی و من صدرا.
و او راست :
الراح بدت بریحها الریحانی
ثم افتخرت بلطفها الروحانی
لما سطعت بنورها النورانی
رقت و صفت خلائق الانسان .
از تألیفات اوست :... تعالیق فی الطب ، ذکر فیها الامراض و علاماتها. مقالة فی اسامی الادویةالمفردة. مقالة اجاب فیه عن مسائل طبیة سأله عنها الاسعد المحلی الیهودی . مقالة فی التوحید و سمها کتاب الکنز فی الفوز. کتاب الاعتقاد. (عیون الانباء ج 2 صص 230 - 233).
سلوه لم سدنی تیهاً و لم هجرا؟
و اورث الجفن بعد الرقدة السهرا
و قد جفانی بلاذنب ولاسبب
و قد وفیت بمیثاقی فلم غدرا؟
یا للرجال قفوا و استشرحوا خبری
منی فغیری لم یصدقکم خبرا
ان لنت ذلاً قسا عزاً علی وان
دانیته بان او آنسته نفرا
هذا هوالموت عندی کیف عندکم
هیهات ان یستوی الصادی و من صدرا.
و او راست :
الراح بدت بریحها الریحانی
ثم افتخرت بلطفها الروحانی
لما سطعت بنورها النورانی
رقت و صفت خلائق الانسان .
از تألیفات اوست :... تعالیق فی الطب ، ذکر فیها الامراض و علاماتها. مقالة فی اسامی الادویةالمفردة. مقالة اجاب فیه عن مسائل طبیة سأله عنها الاسعد المحلی الیهودی . مقالة فی التوحید و سمها کتاب الکنز فی الفوز. کتاب الاعتقاد. (عیون الانباء ج 2 صص 230 - 233).
