صلاح
لغت‌نامه دهخدا
صلاح . [ ص َ ] (ع اِمص ) نیکی . ضد فساد که تباهی باشد. (منتهی الارب ) (غیاث اللغات ). ضد فساد. (مهذب الاسماء). عَبش . عَبَش . (منتهی الارب ). مصلحت . بسامانی : خداوند داند که مرا در چنین کارها غرضی نیست جز صلاح هر دو جانب نگاه داشتن . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 164). بدین لشکر بزرگ که با من است هر کاری بتوان کرد به نیروی ایزد تعالی و لیکن صلاح می جویم . (تاریخ بیهقی ص 203). البته نباید که از شرط عهدنامه چیزی را تغییر و تبدیل افتد که غرض همه صلاح است . (تاریخ بیهقی ص 211). امروز صلاح در آن بود که وی را نشانیده آید. (تاریخ بیهقی ص 236). احمد جواب داد فرمانبردارم و صلاح من امروز و فردا در آن است که خواجه ٔ بزرگ بیند. (تاریخ بیهقی ص 272). حق مسلمانی و حق مجاورت ولایت از گردن خویش بیرون کردم آنچه صلاح خود در آن دانید می کنید. (تاریخ بیهقی ص 355).
چونکه نکو ننگری جهان چون شد
خیر و صلاح از زمانه بیرون شد.
جانْت سوارست و تنت اسب او
جز بسوی خیر و صلاحش مران .
همه اندیشه ٔ صلاح و فساد
در یقین تو و گمان تو باد.
فلک بحرب تو آنگه دلیر شد که ترا
نیافت پای مجال و نداشت دست صلاح .
دولت به کارخانه ٔ تو در صلاح ملک
پیوسته یار خنجر نصرت نگار باد.
حالی به صلاح آن لایقتر که تدبیر اندیشی . (کلیله و دمنه ). هیچ یار و قرین چون صلاح نیست . (کلیله و دمنه ). فراغ دل من و صلاح شیر در آن است . (کلیله و دمنه ). ایزد تعالی ... صلاح و سلامت بر این عزیمت همایون مقرون گرداند. (کلیله و دمنه ). چون کاری آغاز کند که ... بصلاح ملک مقرون باشد آن را در چشم و دل او آراسته گردانم . (کلیله و دمنه ). رفیق خویش صلاح و عفاف را ساختم . (کلیله و دمنه ). تربیت پادشاه بر قدر منفعت باید که در صلاح ملک از هر یک چه آید. (کلیله و دمنه ). چون محاسن صلاح بر این جمله در ضمیر متمکن شد خواستم تا بعبادت متحلی گردم . (کلیله و دمنه ). آن چهار که مطلوب است بدین اغراض و بجز آن نتوانند رسید کسب مال است از وجهی پسندیده ... و انفاق در آنچه به صلاح معیشت پیوندد. (کلیله و دمنه ).
فلسفی دین مباش خاقانی
که صلاح مجوس به ز آنست .
منشور تازگی و امیریت تازه گشت
وین تازگی ز بهر صلاح جهان ماست .
رهواری سفینه چه بینی که گاه غرق
بهر صلاح لنگی لنگر نکوتر است .
زهد بس کن رکاب باده بگیر
که نگیرد صلاح جای صبوح .
لنگی است صلاح پای لنگر
تا کشتی سرگران بجنبد.
همه حکم او را امتثال نمودند و راه صلاح و عفاف پیش گرفتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 438). اهل صلاح در مساجد و معابد دستها بدعا برداشتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
خداوندا به الطافت صلاح آر
که مسکین و پریشان روزگاریم .
پیش یکی از مشایخ گله کردم که فلان بفساد من گواهی داده است . گفتا بصلاحش خجل کن . (گلستان ). تا ظن صلاح در شأن وی زیادت کنند. (گلستان ). ظاهر ایشان بزیور صلاح آراسته . (گلستان ).
صلاح کار کجا و من خراب کجا؟
ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا.
|| شایستگی . سزاواری . درخوری . اهلیت . || (مص ) نیک شدن . (مصادر زوزنی ) (تاج المصادر بیهقی ) (ترجمان علامه ٔ جرجانی ). || عبارت است از پیمودن راه رستگاری و برخی گفته اند صلاح استقامت حال باشد بر آنچه شرع و عقل آدمی را بسوی آن دعوت کند و صالح کسی را نامند که بر ادای حقوقی که آفریدگار و آفریده شدگان بر عهده ٔ او دارند قیام ورزد کذا فی کلیات ابی البقاء. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
- به صلاح بازآمدن ؛ بهبود یافتن . به شدن : تا هر بیماری که افتد... داروها و غذاهای آن بسازند تا به صلاح بازآید. (تاریخ بیهقی ). بدین تدبیر به صلاح بازآمد. و سلامت یافت . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
- || اصلاح شدن . درست شدن . به سامان آمدن : بلعمی گفت که هیچ نماند و این کار بصلاح باز آمد. (تاریخ بیهقی ).
- به صلاح بازآوردن ؛ آشتی دادن . به صلح آوردن : تا باز زیادبن همام آن مخالفت را به صلاح بازآورد. (تاریخ سیستان ).
چونکه نکو ننگری جهان چون شد
خیر و صلاح از زمانه بیرون شد.
ناصرخسرو.
جانْت سوارست و تنت اسب او
جز بسوی خیر و صلاحش مران .
ناصرخسرو.
همه اندیشه ٔ صلاح و فساد
در یقین تو و گمان تو باد.
مسعودسعد.
فلک بحرب تو آنگه دلیر شد که ترا
نیافت پای مجال و نداشت دست صلاح .
مسعودسعد.
دولت به کارخانه ٔ تو در صلاح ملک
پیوسته یار خنجر نصرت نگار باد.
مسعودسعد.
حالی به صلاح آن لایقتر که تدبیر اندیشی . (کلیله و دمنه ). هیچ یار و قرین چون صلاح نیست . (کلیله و دمنه ). فراغ دل من و صلاح شیر در آن است . (کلیله و دمنه ). ایزد تعالی ... صلاح و سلامت بر این عزیمت همایون مقرون گرداند. (کلیله و دمنه ). چون کاری آغاز کند که ... بصلاح ملک مقرون باشد آن را در چشم و دل او آراسته گردانم . (کلیله و دمنه ). رفیق خویش صلاح و عفاف را ساختم . (کلیله و دمنه ). تربیت پادشاه بر قدر منفعت باید که در صلاح ملک از هر یک چه آید. (کلیله و دمنه ). چون محاسن صلاح بر این جمله در ضمیر متمکن شد خواستم تا بعبادت متحلی گردم . (کلیله و دمنه ). آن چهار که مطلوب است بدین اغراض و بجز آن نتوانند رسید کسب مال است از وجهی پسندیده ... و انفاق در آنچه به صلاح معیشت پیوندد. (کلیله و دمنه ).
فلسفی دین مباش خاقانی
که صلاح مجوس به ز آنست .
خاقانی .
منشور تازگی و امیریت تازه گشت
وین تازگی ز بهر صلاح جهان ماست .
خاقانی .
رهواری سفینه چه بینی که گاه غرق
بهر صلاح لنگی لنگر نکوتر است .
خاقانی .
زهد بس کن رکاب باده بگیر
که نگیرد صلاح جای صبوح .
خاقانی .
لنگی است صلاح پای لنگر
تا کشتی سرگران بجنبد.
خاقانی .
همه حکم او را امتثال نمودند و راه صلاح و عفاف پیش گرفتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 438). اهل صلاح در مساجد و معابد دستها بدعا برداشتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
خداوندا به الطافت صلاح آر
که مسکین و پریشان روزگاریم .
سعدی .
پیش یکی از مشایخ گله کردم که فلان بفساد من گواهی داده است . گفتا بصلاحش خجل کن . (گلستان ). تا ظن صلاح در شأن وی زیادت کنند. (گلستان ). ظاهر ایشان بزیور صلاح آراسته . (گلستان ).
صلاح کار کجا و من خراب کجا؟
ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا.
حافظ.
|| شایستگی . سزاواری . درخوری . اهلیت . || (مص ) نیک شدن . (مصادر زوزنی ) (تاج المصادر بیهقی ) (ترجمان علامه ٔ جرجانی ). || عبارت است از پیمودن راه رستگاری و برخی گفته اند صلاح استقامت حال باشد بر آنچه شرع و عقل آدمی را بسوی آن دعوت کند و صالح کسی را نامند که بر ادای حقوقی که آفریدگار و آفریده شدگان بر عهده ٔ او دارند قیام ورزد کذا فی کلیات ابی البقاء. (کشاف اصطلاحات الفنون ).
- به صلاح بازآمدن ؛ بهبود یافتن . به شدن : تا هر بیماری که افتد... داروها و غذاهای آن بسازند تا به صلاح بازآید. (تاریخ بیهقی ). بدین تدبیر به صلاح بازآمد. و سلامت یافت . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
- || اصلاح شدن . درست شدن . به سامان آمدن : بلعمی گفت که هیچ نماند و این کار بصلاح باز آمد. (تاریخ بیهقی ).
- به صلاح بازآوردن ؛ آشتی دادن . به صلح آوردن : تا باز زیادبن همام آن مخالفت را به صلاح بازآورد. (تاریخ سیستان ).
