عبدالملک

عبدالملک . [ ع َ دُل ْ م َ ل ِ ] (اِخ ) ابن نوح بن نصربن احمد السامانی ، مکنی به ابوالفوارس . پس از مرگ نوح پسر ارشدش امیر رشید عبدالملک به امیری رسید و او پس از جلوس ، ابومنصور محمدبن عزیر را به وزارت خویش برداشت و ابوسعید بکربن مالک فرغانی را که پدرش بجای ابوعلی چغانی نامزد سپهسالاری خراسان کرده بود در آن مقام ابقاء نمود. ابوعلی چغانی که از عزل خود سخت ناراضی بود موفق شد که به دستیاری آل بویه از طرف مطیع خلیفه ٔ عباسی فرمان ایالت خراسان را بگیرد و مدعی بوسعید گردد. ابوعلی چغانی و رکن الدوله و حسن فیروزان به گرگان حمله بردند و تا جاجرم خراسان پیش آمدند لیکن حریف اردوی سامانی نشدند و منهزماً به طبرستان برگشتند و از آنجا به ری آمدند و کمی بعد یعنی در رجب سال 344 هَ . ق . ابوعلی چغانی در وبای عمومی ری مرد. و سامانیان از جانب او خلاص یافتند. ابوسعید برای آنکه از طریقی دیگر مزاحم رکن الدوله شود سپاهی گران به سرداری محمدبن ماکان از راه بیابان بفتح اصفهان که سپرده به مؤیدالدوله بود روانه نمود و محمد مؤیدالدوله را شکست داد. اصفهان را فتح کرد و بر اموال و عیال رکن الدوله دست یافت و رکن الدوله وزیر خود ابوالفضل بن العمید را به اصفهان فرستاد و ابن العمید محمدبن ماکان را دستگیر ساخت و سپاهیان او را منهزم و پراکنده کرد عاقبت رکن الدوله و ابوسعید صلح نمودند و قرار شد رکن الدوله بر جمیع بلاد جبل و ری مسلط بماند و در عوض هر سال 200هزار دینار به بخارا پیش عبدالملک سامانی بفرستد. بعد از ختم غائله ٔ خراسان و ری ابوسعید به بخارا احضار شد چه جمعی ازسپاهیان ترک از او خشنود نبودند و بهمین جهت او را ترک گفته و بشکایت پیش عبدالملک آمدند و از بدرفتاریهای او گله کردند. عبدالملک هم امر به قتل او داد البتکین حاجب او را در سال 345 هَ . ق . بر در سرای عبدالملک بر زمین زد و کشت و متعاقب آن محمدبن عزیز نیزاز وزارت به زندان افتاد و مقام او نصیب ابوجعفر احمدبن حسین عتبی گردید. و سپهسالاری خراسان هم بکفایت ابوالحسن محمدبن ابراهیم بن سیمجور سپرده شد. وزارت عتبی و سپهسالاری ابوالحسن سیمجور هیچکدام طولی نکشید چه عتبی را عبدالملک در 348 هَ . ق . بر اثر اسراف اودر خرج و بدگوئیهای مردم ، از وزارت برداشت و ابوالحسن سیمجور را هم در 349 هَ . ق . به علت تعدی و اجحاف به اهل خراسان معزول نمود و ابومنصور محمدبن عبدالرزاق طوسی را به سپهسالاری آن کشور برگزید. وزیر و سپهسالار جدید را نیز ساعیان و متنفذین درباری در کارهای خود آسوده نگذاشتند. مخصوصاً البتکین حاجب سالار عبدالملک که قدرتی فوق العاده یافته بود با ابوعلی محمدبن محمد بلعمی پسر بلعمی اول اتفاق کرد تا خود مقام ابومنصور را بگیرد و بلعمی وزارت عبدالملک را. بالاخره هم همین توطئه به نتیجه رسید و ابوعلی بلعمی به وزارت عبدالملک و البتکین در سال 349 هَ . ق . به سپهسالاری خراسان اختیار شدند و جمیع کارهای کشوری و لشکری عبدالملک در دست این دو تن همدست افتاد. امیر رشید عبدالملک در یازدهم شوال سال 350 هَ . ق . در ضمن گوی بازی از اسب بزمین افتاد و هلاک شد. (حبیب السیر ج 2 صص 363 - 369) (تاریخ دیالمه و غزنویان صص 152-185).