عصیان
لغت‌نامه دهخدا
عصیان . [ ع ِص ْ ] (ع اِمص ) نافرمانی و بیفرمانی کردن . خلاف طاعت . (منتهی الارب ). خلاف طاعت ، و ترک گفتن انقیاد و فرمانبرداری . (از اقرب الموارد). نافرمانی کردن . (تاج المصادر بیهقی ) (ترجمان القرآن جرجانی ) (غیاث اللغات ) (آنندراج ). نافرمان برداری کردن و بی فرمانی . (دهار). نافرمانی و نافرمانبرداری . (المصادر زوزنی ). نافرمانی . (مهذب الاسماء). ترک انقیاد. (تعریفات جرجانی ). در اصل لغت معنی آن سخت شدن است ، پس گناه را عصیان از آن نام کردند که آدمی از گناه سخت دل میشود، و نافرمانی کردن . (از غیاث اللغات ) (از آنندراج ). سرکشی . سر کشیدن :
دلت همانا زنگار معصیت دارد
به آب توبه ٔ خالص بشویش از عصیان .
چون در او عصیان و خذلان تو ای شه راه یافت
کاخها شد جای کوف و باغها شد جای خار.
وقت نماز خطبه بر رسم رفته کردند و هیچ چیز اظهار نکردند که به عصیان ماند. (تاریخ بیهقی ص 328). سپاه سالار گفت او را چه زهره ٔ عصیان ؟ (تاریخ بیهقی ص 411). هارون پسر خوارزمشاه آلتونتاش عصیان خود را آشکار کرد. (تاریخ بیهقی ص 403). برادر شهرک را به شاپور بردند و عصیان آغازیدند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 116). هوای عصیان بر سر او بادخان ساخت . (کلیله و دمنه ).
که خواند تخته ٔ عصیان تو که درنفتاد
ز تخت پنجه پایه به چاه پنجه باز.
این دو صادق ، خرد و رای که میزان دلند
بر پی عقرب عصیان شدنم نگذارند.
ابوعلی بن سیمجور چون عصیان بر ملک نوح آغاز کرد خواست تا ناحیت غرشستان را به تدبیرخویش کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 338). و رای تقاعدو تکاسل پیش گرفت تا عصیان او ظاهر شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 341). اندیشید که عصیان بر ولی نعمت خویش عاقبتی وخیم دارد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 39). || گناه . ذنب . اثم . بزه . جرم . جناح . مأثم . خطا. معصیت . گناه را عصیان از آن نام کردند که آدمی از گناه سخت دل می شود، چه اصل معنای عصیان سخت شدن است . (از غیاث اللغات ) (از آنندراج ). سرکشی کردن در اوامرالهی : و کره اًلیکم الکفر و الفسوق و العصیان (قرآن 7/49)؛ و کفر و فسق و عصیان را بر شما ناپسند گردانید.
مبتلای درد عصیانی به طاعت بازگرد
درد عصیان را جز از طاعت نیابد کس دوا.
تو را نفس کلی چو بشناسی او را
نگه دارد از جهل و عصیان و نسیان .
طاعت و علم راه جنت اوست
جهل و عصیانْت رهبر ناراست .
از معرض عصیان و موقف کفران تجافی جست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 343). مادح وی اجتناب از هوی و عصیان . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 447).
بوقبیس آرامگاه انبیا بوده مقیم
باز عضبان گاه اهل بغی و عصیان آمده .
نزد یزدان دین و احسان نیست خرد
وای ِ آنکو مرد و عصیانش نمرد.
به عصیان در رزق بر کس نبست .
چون قوت احصانش نباشد به عصیان مبتلی گردد. (گلستان ).
نماند به عصیان کسی در گرو
که دارد چنین سیدی پیشرو.
دلت همانا زنگار معصیت دارد
به آب توبه ٔ خالص بشویش از عصیان .
خسروانی .
چون در او عصیان و خذلان تو ای شه راه یافت
کاخها شد جای کوف و باغها شد جای خار.
فرخی .
وقت نماز خطبه بر رسم رفته کردند و هیچ چیز اظهار نکردند که به عصیان ماند. (تاریخ بیهقی ص 328). سپاه سالار گفت او را چه زهره ٔ عصیان ؟ (تاریخ بیهقی ص 411). هارون پسر خوارزمشاه آلتونتاش عصیان خود را آشکار کرد. (تاریخ بیهقی ص 403). برادر شهرک را به شاپور بردند و عصیان آغازیدند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 116). هوای عصیان بر سر او بادخان ساخت . (کلیله و دمنه ).
که خواند تخته ٔ عصیان تو که درنفتاد
ز تخت پنجه پایه به چاه پنجه باز.
سوزنی .
این دو صادق ، خرد و رای که میزان دلند
بر پی عقرب عصیان شدنم نگذارند.
خاقانی .
ابوعلی بن سیمجور چون عصیان بر ملک نوح آغاز کرد خواست تا ناحیت غرشستان را به تدبیرخویش کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 338). و رای تقاعدو تکاسل پیش گرفت تا عصیان او ظاهر شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 341). اندیشید که عصیان بر ولی نعمت خویش عاقبتی وخیم دارد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 39). || گناه . ذنب . اثم . بزه . جرم . جناح . مأثم . خطا. معصیت . گناه را عصیان از آن نام کردند که آدمی از گناه سخت دل می شود، چه اصل معنای عصیان سخت شدن است . (از غیاث اللغات ) (از آنندراج ). سرکشی کردن در اوامرالهی : و کره اًلیکم الکفر و الفسوق و العصیان (قرآن 7/49)؛ و کفر و فسق و عصیان را بر شما ناپسند گردانید.
مبتلای درد عصیانی به طاعت بازگرد
درد عصیان را جز از طاعت نیابد کس دوا.
ناصرخسرو.
تو را نفس کلی چو بشناسی او را
نگه دارد از جهل و عصیان و نسیان .
ناصرخسرو.
طاعت و علم راه جنت اوست
جهل و عصیانْت رهبر ناراست .
ناصرخسرو.
از معرض عصیان و موقف کفران تجافی جست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 343). مادح وی اجتناب از هوی و عصیان . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 447).
بوقبیس آرامگاه انبیا بوده مقیم
باز عضبان گاه اهل بغی و عصیان آمده .
خاقانی .
نزد یزدان دین و احسان نیست خرد
وای ِ آنکو مرد و عصیانش نمرد.
مولوی .
به عصیان در رزق بر کس نبست .
(گلستان ).
چون قوت احصانش نباشد به عصیان مبتلی گردد. (گلستان ).
نماند به عصیان کسی در گرو
که دارد چنین سیدی پیشرو.
سعدی .
