عطاملک جوینی

عطاملک جوینی . [ ع َ م َ ل ِ ک ِ ج ُ وَ ] (اِخ ) ملقب به علاءالدین بن بهاءالدین محمد بردار شمس الدین محمدصاحب دیوان . از رجال و مورخان معروف اوایل دوره ٔ مغول . وی به سال 623 هَ .ق . در جوین متولد شد و از آغاز جوانی وارد کارهای دیوانی گشت و از عمال امیرارغون آقا حکمران خراسان گردید. عطاملک چند بار در خدمت امیرارغون به قراقروم پایتخت مغولستان سفر کرد و در ضمن همین سفرها درباره ٔ احوال مغولها و یورتهای اصلی ایشان اطلاع کافی بدست آورد و برای نوشتن تاریخ خود مواد لازم فراهم کرد. وی در سال 654 هَ . ق . بتوسط امیر ارغون به هلاکو معرفی شد و نزد او تقرب یافت . پس از فوت هلاکو وی و برادرش صاحب دیوان سبب رونق دولت اباقا بودند و عطاملک حکومت بغداد و عراق یافت . مجدالملک مکرر از عطاملک نزد خان مغول سعایت میکرد و موجب مزاحمت او و دیگر افراد خاندان جوینی را فراهم می ساخت و در نتیجه عطاملک به حبس افتاد ولی با وساطت شاهزادگان و خوانین مغول در 680 هَ . ق . از حبس نجات یافت و مورد نوازش اباقاقرار گرفت . دشمنان خاندان جوینی باز از پای ننشستندولی نتیجه نبردند. چون تکودار به سلطنت رسید، حکومت بغداد و عراق را کمافی السابق به عطاملک واگذاشت . وی مؤلف تاریخ «جهانگشای جوینی » است . عطاملک این تاریخ را در سال 655 هَ . ق . یعنی مقارن تاریخ فتح قلاع اسماعیلیه بدست هلاکو به انجام رسانید. غالب وقایعی راکه جوینی راجع به دوره ٔ چنگیزی در کتاب خود آورده است از معمرانی که با آن ایام همعصر بوده اند شنیده و ضبط نموده است . و از معتبران مغول نیز کسب اطلاع می کرد و گویا از بعضی از نوشته های مغول نیز استفاده کرده است . تاریخ جهانگشا چنانکه خود مؤلف تقسیم کرده شامل سه جلد است : جلد اول تاریخ شروع کار چنگیزخان و یاساهای چنگیزی و تاریخ قوم اویغور و فتوحات چنگیز درماوراءالنهر و خراسان و انقراض سلسله ٔ خوارزمشاهیان و سلطنت اگتای و گیوگ و احوال جوجی و جغتای . جلد دوم در تاریخ سلاطین خوارزمشاهی و قراختائیان و حکام مغول ایران . جلد سوم در تاریخ منکوقاآن و اردوکشی هلاکوبه ایران و شرح تاریخ اسماعیلیه تا سال 655، که بیشتر قسمت اخیر مقتبس از کتاب «سرگذشت سیدنا» است و شرحی که در باب فتح بغداد منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی است غالباً به عنوان ذیل جلد سوم به آخر نسخه های جهانگشا الحاق شده است . انشاء کتاب مزبور بلیغ و از لحاظ احتوا بر اطلاعات نفیس کم نظیر است . درگذشت عطاملک به سال 681 هَ . ق . رخ داد. (فرهنگ فارسی معین ).