علامه دوانی

علامه دوانی . [ ع َل ْ لا م َ دَ ] (اِخ ) نام او بصورتهای مختلف ابن اسعد، ابن سعد، سعدالدین اسعد کازرونی دوانی صدیقی ، آمده است . ولی شهرت وی همه جا به علامه دوانی است . نسب او به ابوبکر خلیفه میرسد و از احفاد محمدبن ابوبکر است . وی حکیمی بود کامل و متکلم و محقق و شاعر و منطقی که در تمام علوم متداول زمان خود خصوصاًدر عقلیات وارد و مرجع استفاده ٔ افاضل روم و خراسان و ترکستان بود. وی در عهد سلطان ابوسعید تیموری مدتی قضاوت فارس را به عهده داشت . وی در ابتدا شافعی مذهب بوده و عاقبت به شیعه گرویده است . وفات او را به اختلاف بین سالهای 902 و 928 هَ . ق . ذکر کرده اند که 907 یا 908 به یقین نزدیک تر است . تألیفات وی را از صد متجاوز دانسته اند که برخی از آنها بدینقرار است : 1- اثبات الواجب الجدید. 2- اثبات الواجب القدیم ، که آن را بنام سلطان محمد فاتح (متوفی در 886) تألیف کرده است . 3- اخلاق جلالی ، که نام آن لوامع الاشراف فی مکارم الاخلاق است . 4- استکاکات الحروف و طبایعها و اعدادها و ما یتعلق باعداد الحروف من المسائل الموسومة «ارثماطیقی ». 5- افعال العباد، که در سال 1315 هَ . ق . در ضمن مجموعه ای بنام کلمات المحققین چاپ شده است . 6- افعال اﷲ تعالی . 7- انموذج العلوم ، که حاوی تحقیقاتی در بعضی از مسائل حدیث و فقه و اصول و طب و تفسیر و کلام و هیئت و هندسه و منطق و ارثماطیقی و بعضی خلافیات است . 8- الانوار الشافیة. 9- تحفه ٔ روحانی ، در علم حروف و خواص و اسرار آنها. 10- التصوف و العرفان . 11- تفسیر آیه ٔ کلوا و اشربوا و لاتسرفوا، که آیه ٔ 29 از سوره ٔ اعراف (7) است . 12- تفسیر سوره ٔ اخلاص .13- تفسیر سوره ٔ جحد (قل یا أیها الکافرون ). 14- تنویر المطالع جدید، که حاشیه ای است بر حاشیه ٔ جدید میر صدرالدین دشتکی بر شرح مطالع قطب الدین رازی . 15- تنویر المطالع قدیم ، و آن حاشیه ای است بر حاشیه ٔ قدیم دشتکی بر شرح مطالع رازی . 16- التوحید. 17- الجبر و الاختیار. 18- حاشیه ٔ تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الشمسیة. و این کتاب تحریر، همان شرح قطب الدین رازی بر شمسیه ٔ نجم الدین کاتبی است . 19- حاشیه ٔ أجدّ بر شرح تجرید قوشچی . 20- حاشیه ٔ جدید بر شرح تجرید قوشچی . 21- حاشیه ٔ قدیم بر شرح تجرید قوشچی . در الذریعة آرد که دو شرح جدید و أجدّ در کتابخانه ٔ رضویه موجود است . و در معجم المطبوعات گوید که حاشیه ٔ شرح قوشچی در اسلامبول چاپ سنگی شده ، ولی معلوم نیست که کدام یک از این سه شرح است . 22- زوراء، در حکمت ، که در قاهره به چاپ رسیده است . 23- شرح تهذیب المنطق ، که نام آن العجالة است و در لکنهور با چند رساله ٔ دیگر یک جا چاپ شده است . 24- شرح العقائد العضدیة، که در اسلامبول پترزبورغ چاپ شده است . 25- شرح هیاکل النور شهاب الدین یحیی سهروردی . 26- نور الهدایة. (از ریحانة الادب ج 2 ص 26 از روضات الجنات ص 162 و هدیة الاحباب ص 136 و قاموس الاعلام ج 3 ص 1824 و لغات تاریخیة و جغرافیةاحمد رفعت ج 3 ص 248 و مجالس المؤمنین ص 167 و نور سافر ص 133 و آثار عجم ص 309 و الذریعة). شیخ علی دوانی قمی نیز کتابی در احوال وی تألیف و چاپ کرده است .