فرتوت
لغت‌نامه دهخدا
فرتوت . [ ف َ ] (ص ) پیر سالخورده و خرف شده و ازکاررفته را گویند. (برهان ). خرف . (فرهنگ اسدی ). فرتود. در کردی فُرتوته به معنی عجوزه . (از حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو مرا بکرد جوان .
جهانی شده فرتوت چو پاغنده سروگیس
کنون گشت سیه موی و عروسی شده جماش .
دم مرگ چون آتش هولناک
ندارد ز برنا و فرتوت باک .
کنون شویش بمرد و گشت فرتوت
وز آن فرزند زادن شد سترون .
گفت ریمن مرد خام لک درای
پیش آن فرتوت پیر ژاژخای .
ز بوی گل و سنبل و ارغوان
همی گشت فرتوت از سر جوان .
ای گنبد گردنده ٔ بی روزن خضرا
با قامت فرتوتی و با قوت برنا.
شباهنگام کاین عنقای فرتوت
شکم پر کرد از این یکدانه یاقوت .
آن یکی میگفت بیکاری مگر
یا شدی فرتوت و عقلت شد ز سر؟
کس از من نداند در این شیوه به
نبینی که فرتوت شد پیر ده .
- فرتوت سال ؛ ضعیف شده و ازکارافتاده از پیری . (ناظم الاطباء).
- فرتوت سر ؛ به مجاز، کم خرد. آن که عقلش را از دست دهد :
مشعبد جهانی است فرتوت سر
کند کار دیگر، نماید دگر.
- فرتوت شدگی ؛ پیرشدگی و ازکاررفتگی از پیری . (ناظم الاطباء).
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو مرا بکرد جوان .
رودکی .
جهانی شده فرتوت چو پاغنده سروگیس
کنون گشت سیه موی و عروسی شده جماش .
بوشعیب .
دم مرگ چون آتش هولناک
ندارد ز برنا و فرتوت باک .
فردوسی .
کنون شویش بمرد و گشت فرتوت
وز آن فرزند زادن شد سترون .
منوچهری .
گفت ریمن مرد خام لک درای
پیش آن فرتوت پیر ژاژخای .
لبیبی .
ز بوی گل و سنبل و ارغوان
همی گشت فرتوت از سر جوان .
اسدی .
ای گنبد گردنده ٔ بی روزن خضرا
با قامت فرتوتی و با قوت برنا.
ناصرخسرو.
شباهنگام کاین عنقای فرتوت
شکم پر کرد از این یکدانه یاقوت .
نظامی .
آن یکی میگفت بیکاری مگر
یا شدی فرتوت و عقلت شد ز سر؟
مولوی .
کس از من نداند در این شیوه به
نبینی که فرتوت شد پیر ده .
سعدی (بوستان ).
- فرتوت سال ؛ ضعیف شده و ازکارافتاده از پیری . (ناظم الاطباء).
- فرتوت سر ؛ به مجاز، کم خرد. آن که عقلش را از دست دهد :
مشعبد جهانی است فرتوت سر
کند کار دیگر، نماید دگر.
جوینی .
- فرتوت شدگی ؛ پیرشدگی و ازکاررفتگی از پیری . (ناظم الاطباء).
