قاسم
لغت‌نامه دهخدا
قاسم . [ س ِ ] (اِخ ) ابن علی بن محمدبن عثمان حریری . از طائفه حرامی و از مردم بصره و از علماء بزرگ ادب بوده است . سمعانی گوید: وی سرآمد همگنان خود بشمار میرفت و در فن ادب و فصاحت کسی به پای او نمیرسید. از ابوتمام محمدبن حسن بن موسی مقری و ابوالقاسم بن موصل قضیانی نحوی و جز ایشان روایت کند و فرزندش ابوالقاسم عبداﷲبن قاسم در بغداد و ابوالرستمی در سمرقند و ابوالقاسم هبةاﷲ بن خلیل قزوینی و احمد میدانی و جماعتی جز ایشان از او روایت کرده اند و صاحب بغیه او را با عنوان امام ابومحمد حریری توصیف کرده و گوید: وی در حدود سال 446 هَ . ق . تولد و در 516 وفات یافت . تألیفاتی دارد که همه بر وسعت اطلاعات و دقت نظر و حدت ذهن وی گواه است . از اوست : 1- مقامات ، که کتابی است مشهور واز توصیف بی نیاز است . 2- درة الغواص فی اغلاط الخواص . 3- ملحة الاعراب و شرحها المستطاب و آن ارجوزه ای است در نحو بسبک الفیة ابن مالک و مطلع آن این است :
اقول من بعد افتتاح القول
بحمد ذی الطول شدید الحول .
4 - الرسائل الانشائیه . 5- دیوان اشعار و جز اینها، اصل ملحه و شرح آن در مصر و پاریس و غیره چاپ شده است . مقامات بارها در ایران و جز ایران چاپ شده و جمع کثیری به سه زبان عربی ، فارسی و ترکی شروح و حواشی بر آن نوشته اند و به اکثر زبانهای اروپائی ترجمه شده است . از اشعار حریری است :
خذ یا بنی بما اقول و لا تزغ
ماعشت عنه تعش و انت سلیم
لاتغترر ببنی الزمان ولا تقل
عند الشدائد لی اخ و ندیم
جربتهم فاذا المعاقر عاقر
و الاَّل آل والحمیم حمیم .
در کتاب تحفة الملکیه مسطور است که حریری در مدت 50 سال از تحریر مقامات فارغ شد و بعد از اتمام چهل مقام را به بغداد آورده به علماء نمود و تحسین یافت .خلیفه امر انشاء را به وی تفویض کرد و چون فرمود که مکتوبی نویسد قاسم دست در محاسن خود زده در فکر افتاد و اصلاً نتوانست که کلمه ای در قلم آورد. ابن خشاب گفت او مرد این مقام نیست . در خانه ٔ خود میتواند که قصه ای ترتیب کرده بنویسد و بعضی گفتند که مقامات را حریری تحریر ننموده و او از بغداد به بصره رفته ده مقام را که ظاهر نساخته بود ارسال فرمود. مدت عمرش 70سال بود. مارگلیوث گوید شولتنز و ریسکه در قرن 18 نمونه هائی از مقامات حریری را به زبان لاتینی ترجمه کردند و آن کتاب نیز به بسیاری از لغات امروز اروپائی ترجمه شده است . مانند ترجمه ٔ روکرت آلمانی و ترجمه ٔ چمری و اشتنگاس انگلیسی . رجوع به الاعلام زرکلی چ 2 ج 6 ص 12 و وفیات الاعیان ج 1 ص 419 و مفتاح السعادة ج 1 ص 179 و السبکی ج 4 ص 295و خزانة البغدادی ج 3 ص 117 و معاهد التنصیص ج 3 ص 272 و آداب اللغة ج 3 ص 38 و مرآت الزمان ج 8 ص 109 و نزهة الجلیس ص 202 و حبیب السیر چ خیام ج 2 ص 319 و روضات چ 2 ص 503 و ریحانة الادب ج 1 ص 321 و حریری شود.
اقول من بعد افتتاح القول
بحمد ذی الطول شدید الحول .
4 - الرسائل الانشائیه . 5- دیوان اشعار و جز اینها، اصل ملحه و شرح آن در مصر و پاریس و غیره چاپ شده است . مقامات بارها در ایران و جز ایران چاپ شده و جمع کثیری به سه زبان عربی ، فارسی و ترکی شروح و حواشی بر آن نوشته اند و به اکثر زبانهای اروپائی ترجمه شده است . از اشعار حریری است :
خذ یا بنی بما اقول و لا تزغ
ماعشت عنه تعش و انت سلیم
لاتغترر ببنی الزمان ولا تقل
عند الشدائد لی اخ و ندیم
جربتهم فاذا المعاقر عاقر
و الاَّل آل والحمیم حمیم .
در کتاب تحفة الملکیه مسطور است که حریری در مدت 50 سال از تحریر مقامات فارغ شد و بعد از اتمام چهل مقام را به بغداد آورده به علماء نمود و تحسین یافت .خلیفه امر انشاء را به وی تفویض کرد و چون فرمود که مکتوبی نویسد قاسم دست در محاسن خود زده در فکر افتاد و اصلاً نتوانست که کلمه ای در قلم آورد. ابن خشاب گفت او مرد این مقام نیست . در خانه ٔ خود میتواند که قصه ای ترتیب کرده بنویسد و بعضی گفتند که مقامات را حریری تحریر ننموده و او از بغداد به بصره رفته ده مقام را که ظاهر نساخته بود ارسال فرمود. مدت عمرش 70سال بود. مارگلیوث گوید شولتنز و ریسکه در قرن 18 نمونه هائی از مقامات حریری را به زبان لاتینی ترجمه کردند و آن کتاب نیز به بسیاری از لغات امروز اروپائی ترجمه شده است . مانند ترجمه ٔ روکرت آلمانی و ترجمه ٔ چمری و اشتنگاس انگلیسی . رجوع به الاعلام زرکلی چ 2 ج 6 ص 12 و وفیات الاعیان ج 1 ص 419 و مفتاح السعادة ج 1 ص 179 و السبکی ج 4 ص 295و خزانة البغدادی ج 3 ص 117 و معاهد التنصیص ج 3 ص 272 و آداب اللغة ج 3 ص 38 و مرآت الزمان ج 8 ص 109 و نزهة الجلیس ص 202 و حبیب السیر چ خیام ج 2 ص 319 و روضات چ 2 ص 503 و ریحانة الادب ج 1 ص 321 و حریری شود.
