قاضی سعید قمی
لغت‌نامه دهخدا
قاضی سعید قمی . [ س َ دِ ق ُ ] (اِخ ) محمد سعیدبن محمد مفید قمی ، معروف به قاضی سعید و ملقب به حکیم کوچک . از اجله ٔ علمای نامی امامیه و مفاخر فضلای حدیث و حکمت و فنون ادبیه . عالمی بوده است عارف متشرع ، ربانی و حکیمی ادیب و کامل و محقق صمدانی و در مراتب تأویل و عرفان و حکمت و استنباط نکات خفیه اسرار مکنونه و دقائق کشفیه ٔ مخزونه در آیات و احادیث دینی مؤید بروح القدس و مشمول تأییدات غیبی بوده و به عرفان و تصوف میل مفرط داشته و در اسماء اﷲ قائل به اشتراک لفظی بوده و در همین موضوع دو رساله ٔ عربی و پارسی تألیف کرده و نام رساله ٔ فارسی کلید بهشت است . وی از شاگردان ملامحسن فیض کاشانی و ملاعبدالرزاق لاهیجی و ملارجبعلی تبریزی بوده و شاه عباس ثانی و درباریان او وی را بسیار تجلیل نموده و به زیارت و دیدنش میرفته اند او راست :
1- الاربعون حدیثاً که آن را در سی سالگی تألیف نموده و شرح چهل حدیث در معارف و مشحون از تحقیقات علمی است . 2- الاربعونیات لکشف انوار القدسیات ، و این کتاب از مصنفات ممتاز و برجسته بوده و در آن چهل رساله ٔ خود را که در چهل باب از ابواب معارف و تحقیقات و هریک اسمی خاص داشته مثل روح الصلوة و فوائد رضویه و حدیقه و ردیّه و مانند اینها جمع کرده و به همین اسمش موسوم ساخته است . 3- اسرار الصلوة که در حاشیه ٔ شرح هدایه ٔ ملاصدرا چاپ شده . 4- اسوار الصنایع در صناعات خمسه ٔ قیاسیه ٔ منطقیه (شعر و خطابه و جدل و برهان و مغالطه ) و به تصریح خودش از صناعیه ٔ میرفندرسکی هم استمداد نموده است . 5- حاشیه ٔ اثولوجیای ارسطو. 6- حاشیه ٔ شرح اشارات خواجه . 7- الحدیقة الوردیّة و السوانح المعراجیة که یکی از رساله های چهل گانه ٔ اربعینات مذکور فوق است . 8- حقیقة الصلوة. 9- روح الصلوة و آن یکی از رساله های چهل گانه ٔ فوق است . و شاید این هردو همان اسرار الصلوة مذکور فوق باشند. 10- شرح توحید صدوق که سه مجلد است . 11- شرح حدیث بساط. 12- شرح حدیث غمام . این کتاب را به سال 1099 هَ . ق . در اصفهان تألیف نموده و یک نسخه ٔ آن بشماره ٔ 1849 در کتابخانه ٔ مدرسه ٔ سپهسالار جدید تهران موجود است . 13- فوائد رضویه و آن یکی از رساله های اربعینات مذکور فوق است . 14- کلید بهشت و آن رساله ای است پارسی در اشتراک لفظی اسماء اﷲ چنانکه بدان اشاره شد. باری قاضی سعید مدتی متصدی امر قضاء در شهر قم بوده و این کاشف از تبحر وی در شرعیات نیز میباشد. وی تا هنگام وفات در همان شهر اقامت داشته است . وفات او موافق آنچه در عنوان حاشیه ٔ اثولوجیا از کتاب ذریعة تصریح شده به سال 1103 هَ . ق . بوده است . و مخفی نماند که شیخ محمدحسین برادر قاضی سعید نیز از اکابر علمای عصر خود واز شاگردان ملارجبعلی بوده و تفسیر بزرگی بر قرآن مجید نوشته که حاکی از تبحر وی میباشد. وی در اواخر قرن یازدهم هجری درگذشته است . سال وفات وی معلوم نیست .(هدیة الاحباب ص 215) (روضات الجنات ص 302) (مواضعی ازالذریعه ) (انجم فروزان در تاریخ قم تألیف عباس فیض ج 2) (ریحانة الادب ج 3 ص 268).
1- الاربعون حدیثاً که آن را در سی سالگی تألیف نموده و شرح چهل حدیث در معارف و مشحون از تحقیقات علمی است . 2- الاربعونیات لکشف انوار القدسیات ، و این کتاب از مصنفات ممتاز و برجسته بوده و در آن چهل رساله ٔ خود را که در چهل باب از ابواب معارف و تحقیقات و هریک اسمی خاص داشته مثل روح الصلوة و فوائد رضویه و حدیقه و ردیّه و مانند اینها جمع کرده و به همین اسمش موسوم ساخته است . 3- اسرار الصلوة که در حاشیه ٔ شرح هدایه ٔ ملاصدرا چاپ شده . 4- اسوار الصنایع در صناعات خمسه ٔ قیاسیه ٔ منطقیه (شعر و خطابه و جدل و برهان و مغالطه ) و به تصریح خودش از صناعیه ٔ میرفندرسکی هم استمداد نموده است . 5- حاشیه ٔ اثولوجیای ارسطو. 6- حاشیه ٔ شرح اشارات خواجه . 7- الحدیقة الوردیّة و السوانح المعراجیة که یکی از رساله های چهل گانه ٔ اربعینات مذکور فوق است . 8- حقیقة الصلوة. 9- روح الصلوة و آن یکی از رساله های چهل گانه ٔ فوق است . و شاید این هردو همان اسرار الصلوة مذکور فوق باشند. 10- شرح توحید صدوق که سه مجلد است . 11- شرح حدیث بساط. 12- شرح حدیث غمام . این کتاب را به سال 1099 هَ . ق . در اصفهان تألیف نموده و یک نسخه ٔ آن بشماره ٔ 1849 در کتابخانه ٔ مدرسه ٔ سپهسالار جدید تهران موجود است . 13- فوائد رضویه و آن یکی از رساله های اربعینات مذکور فوق است . 14- کلید بهشت و آن رساله ای است پارسی در اشتراک لفظی اسماء اﷲ چنانکه بدان اشاره شد. باری قاضی سعید مدتی متصدی امر قضاء در شهر قم بوده و این کاشف از تبحر وی در شرعیات نیز میباشد. وی تا هنگام وفات در همان شهر اقامت داشته است . وفات او موافق آنچه در عنوان حاشیه ٔ اثولوجیا از کتاب ذریعة تصریح شده به سال 1103 هَ . ق . بوده است . و مخفی نماند که شیخ محمدحسین برادر قاضی سعید نیز از اکابر علمای عصر خود واز شاگردان ملارجبعلی بوده و تفسیر بزرگی بر قرآن مجید نوشته که حاکی از تبحر وی میباشد. وی در اواخر قرن یازدهم هجری درگذشته است . سال وفات وی معلوم نیست .(هدیة الاحباب ص 215) (روضات الجنات ص 302) (مواضعی ازالذریعه ) (انجم فروزان در تاریخ قم تألیف عباس فیض ج 2) (ریحانة الادب ج 3 ص 268).
