قاضی نوراﷲ شوشتری
لغت‌نامه دهخدا
قاضی نوراﷲ شوشتری . [ رُل ْ لا هَِ ت َ ] (اِخ ) ابن سید شریف الدین شوشتری مرعشی سیدی است جلیل که نسب وی با بیست ویک واسطه به سید علی مرعشی . و با بیست وشش واسطه به حضرت زین العابدین میرسد.وی از اعاظم علمای اسلام در عصر صفویه و فقیه اصولی ،محدث رجالی ، ادیب ریاضی و معقولی منقولی ، متکلم جدلی شاعر ماهر و به کمالات صوری و معنوی معروف است . او به سال 956 هَ . ق . در شهر شوشتر متولد شد و در همان شهر به تحصیل علم همت گماشت و به سال 979 به مشهد رفت و از محضر درس علامه عبدالواحد شوشتری بهره مند گردید. سپس به سال 993 در زمان اکبرشاه هندی به هندوستان رفت . و مدتی در لاهور متصدی منصب قضاء شد و اهتمام تمام در انجام دادن وظائف و امر به معروف و نهی از منکر و تبلیغات دینی داشت و تألیفات سودمند و بسیاری در فنون مختلف پرداخت که همه حاکی از تبحر و جامعیت او در معقول و منقول میباشد. در تألیفات وی روانی و شیوائی و شیرینی و جذبه ٔ خاصی است که دلها را تحت تأثیر قرار میدهد. علامه سید شهاب الدین مرعشی نجفی در مقدمه ٔ کتاب احقاق الحق از یکصدوچهل تألیف از تألیفات وی نام برده اند و از آنجمله است : 1- احقاق الحق . این کتاب را در رد کتاب ابطال الباطل قاضی فضل بن روزبهان که در رد کتاب نهج الحق و کشف الصدق علامه ٔ حلی است تألیف کرد و در فن خود بهترین کتاب است . کتاب مزبور چند مرتبه به چاپ رسیده و اینک چاپخانه ٔ اسلامیه تهران دست بکار چاپ دیگر از آن است که بیش از ده جلد پیش بینی میشود و تا کنون سه جلد آن چاپ و منتشرشده است . امتیاز این چاپ مقدمه ٔ پرارزش و حواشی محققانه و سودمندی است که به قلم آیةاﷲ مرعشی نجفی زیب آن گردیده است . 2- القام الحجر فی الرد علی بن الحجر.3- تفسیر قرآن در چند جلد. 4- حاشیه بر شرح مواقف . 5- حاشیه بر تفسیر بیضاوی . 6- حاشیه بر شرح اشارات محقق طوسی . 7- دلائل الشیعة فی الامامة. 8- دیوان قصائد. 9- دیوان شعر. 10- دافعة الشقاق 11- الذکر الابقی . 12- رسالة فی ذکر اسامی وضاعی الحدیث و بیان احوالهم . 13 - رسالة فی رد شبهة فی تحقیق العلم الالهی . 14- رسالة فی حقیقة الوجود و رسالة اخری فی انه لامثل له . 15- النور الانور الازهر فی تنویر خفایا رسالة القضاء و القدر للعلامة الحلی . 16- رساله ای در اسطرلاب و این رساله مشتمل بر صد باب وفارسی است . 17- رسالة فی الکلیات الخمس . 18- شرح گلشن راز شبستری . 19- الصوارم المهرقة فی الرد علی الصواعق المحرقة. 20- گوهر شاهوار، فارسی . 21- گل و سنبل ، فارسی . 22- کتاب فی القضا و الشهادات . 23- مجالس المؤمنین و این کتاب مشهوری است و چند مرتبه چاپ شده است . 24- الشرح علی مقامات الحریری . 25- الشرح علی مقامات بدیع الزمان . قاضی نوراﷲ در نظم عربی و فارسی نیز دستی توانا داشته و شعر نیکو میسروده و به نوری تخلّص میکرده است و اینک نمونه هائی از اشعار او:
لقد اسمعت لو نادیت حیا
ولکن لاحیاة لمن تنادی
و ناد لونفخت بها اضائت
و لکن انت تنفخ فی رمادی .
شه سریر ولایت علی عالیقدر
که کنه او نشناسد جز ایزد متعال
بقرب پایه ٔ حقش نمیرسد هر چند
ز شاخ سدره کند وهم نردبان خیال
تا آنکه گوید:
خوشا دمی که شوی ساقی شراب طهور
موالیان تو نوشند جام مالامال
از آن میی که گر ابلیس از آن خورد جامی
چو جبرئیل شود از مقربان جلال .
به تاراج دل ما هر زمان ای غم چه می آیی
متاع خانه ٔ درویش غارت را نمی شاید.
عشق تو نهالی است که خواری ثمر اوست
من خاری از آن بادیه ام کاین شجر اوست
بر مائده ٔ عشق اگر روزه گشائی
هشدار که صدگونه بلا ماحضر اوست
وه کاین شب هجران تو بر ما چه دراز است
گوئی که مگر صبح قیامت سحر اوست
فرهادصفت این همه جان کندن نوری
در کوه ملامت به هوای کمر اوست .
وی به سال 1019 هَ . ق . به دنبال تألیف کتاب احقاق الحق بدست مخالفان کشته شد و موافق نوشته ٔ قاموس الاعلام وی پس از تألیف کتاب احقاق الحق و مجالس المؤمنین به امر جهانگیر شاه احضار و از مذهبش استفسار شد در پاسخ از راه تقیه گفت سنی هستم شاه گفت جزای قاضی دروغگو چیست ؟ گفت عزل و تعزیر است . پس او را از قضاوت عزل و به تازیانه تعزیر کرد، وی در ضربه سوم وفات یافت .قبرش در اکبرآباد هند معروف و مزار است . صاحب مستدرک گوید، وی را به شهید ثالث موصوف دارند. رجوع به مقدمه ٔ احقاق الحق تألیف آیة اﷲ مرعشی نجفی و هدیة الاحباب ص 179 و قاموس الاعلام ترکی ج 6 ص 4618 و ریاض العلماء تألیف میرزا عبداﷲ افندی ج 5 و امل الامل و روضات چ 2 ص 731 و 501 و شهداء الفضیلة چ نجف ص 71 و کشف الحجب چ کلکته ص 27 و تذکره ٔ علمای هند چ لکهنو ص 245 و طبقات اکبری چ منشی نولکشور ص 292 و تذکرةالشعراء چ علیگره ص 139 و نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظرچ حیدرآباد جزء پنجم ص 425 و صبح گلشن چ شاه جهانی در شهر هوپال ص 559 شود.
لقد اسمعت لو نادیت حیا
ولکن لاحیاة لمن تنادی
و ناد لونفخت بها اضائت
و لکن انت تنفخ فی رمادی .
#
شه سریر ولایت علی عالیقدر
که کنه او نشناسد جز ایزد متعال
بقرب پایه ٔ حقش نمیرسد هر چند
ز شاخ سدره کند وهم نردبان خیال
تا آنکه گوید:
خوشا دمی که شوی ساقی شراب طهور
موالیان تو نوشند جام مالامال
از آن میی که گر ابلیس از آن خورد جامی
چو جبرئیل شود از مقربان جلال .
#
به تاراج دل ما هر زمان ای غم چه می آیی
متاع خانه ٔ درویش غارت را نمی شاید.
#
عشق تو نهالی است که خواری ثمر اوست
من خاری از آن بادیه ام کاین شجر اوست
بر مائده ٔ عشق اگر روزه گشائی
هشدار که صدگونه بلا ماحضر اوست
وه کاین شب هجران تو بر ما چه دراز است
گوئی که مگر صبح قیامت سحر اوست
فرهادصفت این همه جان کندن نوری
در کوه ملامت به هوای کمر اوست .
وی به سال 1019 هَ . ق . به دنبال تألیف کتاب احقاق الحق بدست مخالفان کشته شد و موافق نوشته ٔ قاموس الاعلام وی پس از تألیف کتاب احقاق الحق و مجالس المؤمنین به امر جهانگیر شاه احضار و از مذهبش استفسار شد در پاسخ از راه تقیه گفت سنی هستم شاه گفت جزای قاضی دروغگو چیست ؟ گفت عزل و تعزیر است . پس او را از قضاوت عزل و به تازیانه تعزیر کرد، وی در ضربه سوم وفات یافت .قبرش در اکبرآباد هند معروف و مزار است . صاحب مستدرک گوید، وی را به شهید ثالث موصوف دارند. رجوع به مقدمه ٔ احقاق الحق تألیف آیة اﷲ مرعشی نجفی و هدیة الاحباب ص 179 و قاموس الاعلام ترکی ج 6 ص 4618 و ریاض العلماء تألیف میرزا عبداﷲ افندی ج 5 و امل الامل و روضات چ 2 ص 731 و 501 و شهداء الفضیلة چ نجف ص 71 و کشف الحجب چ کلکته ص 27 و تذکره ٔ علمای هند چ لکهنو ص 245 و طبقات اکبری چ منشی نولکشور ص 292 و تذکرةالشعراء چ علیگره ص 139 و نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظرچ حیدرآباد جزء پنجم ص 425 و صبح گلشن چ شاه جهانی در شهر هوپال ص 559 شود.
