لانه
لغت‌نامه دهخدا
لانه . [ ن َ / ن ِ ] (اِ) آشیان . آشیانه . رجوع به هر دو کلمه شود. آشیانه و خانه ٔ زنبور و جانوران پرنده و چرنده و درنده باشد عموماً و خانه ٔ زنبور و مرغ خانگی را گویند خصوصاً. (برهان ). جای مرغ و موش و مار. جای مرغان و دام و دد و حشره . خانه ٔ زنبور بی شهد و آشیانه ٔ مرغان . (غیاث ). آشیانه ٔ مرغ . (صحاح الفرس ) :
این جهان شهوتی بتخانه ای ست
انبیا و کافران را لانه ای ست .
درفتاد اندر بنا و خانه ها
تازد اندر پر مرغ ولانه ها.
تو چو کبوتربچه زاده ٔ این لانه ای
گر تو نیائی به خود مات از این سو کشیم .
هله صیاد نگوئی که چه دام است و چه دانه
که چو سیمرغ ببیند بجهد مست ز لانه .
هف ّ؛ لانه ٔ سبک کم عسل یا بی عسل . (منتهی الارب ).
- لانه ٔ زنبور، گبت خانه . منج آشیان . زنبورخانه .
- لانه ٔ سگ ؛ جای سگ .
- لانه ٔ مور ؛ جرثومه . خانه ٔ مور. قریه . قریه ٔ نمل .
- لانه ٔ موش ؛ سوراخ موش .
- امثال :
سگ کجا لانه کجا ؟
سگ ماده به لانه شیر نر است .
مثل لانه ٔ زنبور، پر ازدحام و پرغوغا.
|| صاحب آنندراج گوید: جهانگیری و برهان به معنی صدا و ندا و خوانندگی و نغمه پردازی گرفته اند و بدین بیت مولوی در جهانگیری استشهاد شده :
خود گلشن بخت است این یارب چه درخت است این
صد بلبل مست اینجا هر لحظه کند لانه .
و پیداست که این معنی سهو است و لانه در بیت فوق معنی آشیانه دارد - انتهی . || (ص ) کاهل و بیکار. (لغت نامه ٔ اسدی ). کاهل و بیکار و بی غیرت . (برهان ) :
کنون جوئی همی حیلت که گشتی سست و بی طاقت
ترا دیدم به برنائی فسار آهخته و لانه .
مردم نشدستی چو می ندانی
جز خوردن و خفتن چو ثور لانه .
کنون پارسائی همی کرد خواهی
چوماندی بسان خری پیر و لانه .
دانه بدام اندرون مجو که شوی خوار
چون سپری گشت دانه چون خر لانه .
|| دریده شده و پاره گردیده . || رانده و دور کرده شده . (برهان ).
این جهان شهوتی بتخانه ای ست
انبیا و کافران را لانه ای ست .
مولوی .
درفتاد اندر بنا و خانه ها
تازد اندر پر مرغ ولانه ها.
مولوی .
تو چو کبوتربچه زاده ٔ این لانه ای
گر تو نیائی به خود مات از این سو کشیم .
مولوی .
هله صیاد نگوئی که چه دام است و چه دانه
که چو سیمرغ ببیند بجهد مست ز لانه .
مولوی .
هف ّ؛ لانه ٔ سبک کم عسل یا بی عسل . (منتهی الارب ).
- لانه ٔ زنبور، گبت خانه . منج آشیان . زنبورخانه .
- لانه ٔ سگ ؛ جای سگ .
- لانه ٔ مور ؛ جرثومه . خانه ٔ مور. قریه . قریه ٔ نمل .
- لانه ٔ موش ؛ سوراخ موش .
- امثال :
سگ کجا لانه کجا ؟
سگ ماده به لانه شیر نر است .
مثل لانه ٔ زنبور، پر ازدحام و پرغوغا.
|| صاحب آنندراج گوید: جهانگیری و برهان به معنی صدا و ندا و خوانندگی و نغمه پردازی گرفته اند و بدین بیت مولوی در جهانگیری استشهاد شده :
خود گلشن بخت است این یارب چه درخت است این
صد بلبل مست اینجا هر لحظه کند لانه .
و پیداست که این معنی سهو است و لانه در بیت فوق معنی آشیانه دارد - انتهی . || (ص ) کاهل و بیکار. (لغت نامه ٔ اسدی ). کاهل و بیکار و بی غیرت . (برهان ) :
کنون جوئی همی حیلت که گشتی سست و بی طاقت
ترا دیدم به برنائی فسار آهخته و لانه .
کسائی .
مردم نشدستی چو می ندانی
جز خوردن و خفتن چو ثور لانه .
ناصرخسرو.
کنون پارسائی همی کرد خواهی
چوماندی بسان خری پیر و لانه .
ناصرخسرو.
دانه بدام اندرون مجو که شوی خوار
چون سپری گشت دانه چون خر لانه .
ناصرخسرو.
|| دریده شده و پاره گردیده . || رانده و دور کرده شده . (برهان ).
