ماهودانه

ماهودانه . [ ن َ / ن ِ ] (اِ مرکب ) به معنی ماهوب دانه است که حب الملوک باشد و آن میوه ٔ درخت شباب است و به عربی معشوق می گویند. (برهان ). دانه ای که به تازی حب الملوک گویند. (ناظم الاطباء). حب الملوک و آن غیر حب السلاطین است و به هندی جمال گوته گویند. (فرهنگ رشیدی ). نباتی است وی را برگی است دراز به بالای انگشت و درازتر نیز، چون اندر او نگری به ماهیی خرد ماند، و میوه ای بار آرد چنانکه گوز پنبه و از او خردتر، و اندر هر گوزی از او سه دانه است سیاه ، چون دو درم سنگ مردم از او بخورد اسهالی کند که هر فضولی بلغمی و صفرایی که اندر معده بود بکشد و استسقا را نیک باشد، و نقرس را و وجعالمفاصل و عرق النسارا، و همچنان اسهال کند که یتوعها کند... (الابنیه عن حقایق الادویه ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). اسم فارسی دانه ٔ نباتی است شیردار و حب الملوک نامند و غیر حب السلاطین مسمی به دند است . ساقش قریب به ذرعی و به سطبری انگشتی و برگهای ساق او دراز و شبیه به برگ بادام و برگ شعبهای او ریزه و مایل به تدویر و شبیه به برگ زراوند طویل و گلش زرد و ثمرش در غلافی مخروطی شبیه به خیار کبر و درجوف او سه دانه ٔ متفرق از هم و هر یکی را غلافی دیگرو دانه ٔ او از کرسنه بزرگتر و پوست او اغبر مایل به سرخی و باطنش سفید و شیرین و چرب و بیخ او باریک ...(تحفه ٔ حکیم مؤمن ). از یتوعات است و آن ثمره ٔ درختی است در طب به کار برند، و ماهوبذاته محرف ماهودانه است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). گیاهی است یکساله از تیره ٔ فرفیونها که ارتفاعش تا حدود یک متر می رسد. برگهایش نسبةً بزرگ متقابل و سبز مایل به آبی است . گلهایش زردرنگ ، دانه هایش قهوه ای رنگ و بیضوی است . شیرابه ٔ شیری رنگی از ساقه و مقطع برگهای این گیاه خارج می شود که بعنوان مسهل و مقی ٔ تجویز می گردد ولی چون سمی است ، مصرفش احتیاط بسیار لازم دارد. گاهی هم صیادان ماهی جهت گیج کردن ماهیها برگهای گیاه مذکوررا در آب می ریزند، ماهوب دانه . حب الملوک . طارطقه . شباب . شبرم کبیر. فلفل الخواص . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به «ماهوب دانه » و تذکره ٔ داود ضریر انطاکی ص 294شود. || کنب و شاهدانه . (ناظم الاطباء).