مخروط
لغت‌نامه دهخدا
مخروط. [ م َ ] (ع ص ) خراشیده شده . (غیاث ) (آنندراج ) (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). پوست کنده شده و رندیده شده . (ناظم الاطباء). تراشیده : آبگینه های بغدادی مجرود و مخروط دیدم که از آن بغدادی به دیناری خریده بودند که به سه درم فروختند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 616). || (اِ) جسمی که به شکل گزر یعنی زردک ، یک سر آن سطبر و یک سر آن باریک باشد. (غیاث ) (آنندراج ). هر جسمی که بشکل [ کله ] قند و یا بار صنوبر باشد. (ناظم الاطباء) :
و آن سیب چو مخروط یکی گوی طبرزد
در معصفری آب زده باری سیصد.
|| (اصطلاح هندسی ) جسمی است که قاعده ٔ او دایره باشد یا شکلی دیگر، وز آنجا کمتر همی شود تا نزدیک نقطه سپری شود و او را ستونی باشد قاعده ٔ آن مخروط و آن ستون یکی باشد و سر مخروط مرکز آن مخروط و آن ستون یکی باشد و سر مخروط مرکز آن دایره بود که بر بالا بود اگر ستون راست بود مخروط او نیز راست بود، و اگر ستون کژ بود مخروطش نیز کژ بود، و مخروطه همیشه سه یک ستونش باشد، و تیر او آن خط باشد که از سر او به مرکز قاعده آید، و پهلوش آن خط راست است کز سر او به محیط قاعده آید. (التفهیم ص 26). شکلی فضائی است که از مکان خط راست گذرنده بر نقطه ٔ ثابت «د» رأس مخروط و متکی به منحنی مسطح حاصل می شود اگرمنحنی مذکور دایره باشد مخروط را دایره ٔ گویند. در حالت خاص وقتی که خط متحرک به دور محوری که با آن متقاطع است دوران نماید مخروط را دوار گویند . (از فرهنگ اصطلاحات علمی ). حجمی که بر اثر دوران کامل یکی مثلث قائم الزاوایه (ب ج د) به دور یکی از دو ضلعی که زاویه ٔ قائمه ٔ مثلث را تشکیل میدهند بوجود آید . پایه ٔ این حجم دایره و شعاع این دایره بالتبع برابر با طول ضلعی از مثلث است که دوران یافته «ب ج » و ارتفاع مخروط برابر با طول ضلع دوران کرده «ب د» یعنی خطی که از راس مخروط به مرکز دایره ٔ قاعده وصل می شود. و مولد مخروط، وتر مثلث قائم الزاویه یعنی خط «ج د» است . حجم این جسم برابر است با یک سوم حاصل ضرب طول ارتفاع آن درمساحت قاعده اش و مساحت سطح جانبی مخروط دوار، مساوی است با حاصل ضرب محیط قاعده اش در نصف و طول مولدش و سطح کل مخروط برابر است با حاصل جمع سطح جانبی با سطح قاعده ٔ آن .
- مخروط آبرفتی ؛ پنجه ٔ آبرفتی ، از آبرفت هائی است که بوسیله ٔ سیلابها در قسمت پائین رودخانه در دامنه ٔ کم شیب کوهستان جمع می شود و شکل پنجه یا نیمه مخروطی دارد که رأس آن به طرف کوهستان و قاعده ٔ آن به طرف دشت است . بخش مخروطمانند یا پنجه مانند آبرفت است که در آن جریان رود وارد دشت میشود یا با جریان رود آرام تری برخورد می کند اینگونه آبرفتها دارای چینه بندی متقاطع هستند وقطعات بزرگ سنگها قسمت رأس مخروط و قسمتهای ریزتر نزدیک قاعده ٔ مخروط قرار می گیرند. (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط آتشفشانی ؛ بخش مخروطمانندی است که در نتیجه ٔ خروج مواد مذاب درونی و پس از پایان فعالیت آتشفشان تشکیل می شود و دهانه ٔ آتشفشان در بخش بالای آن واقع است . (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط دوار . رجوع به مخروط شود.
- مخروط مرکب ؛ نوعی مخروط. آتشفشانی است که معمولاً ابعاد بزرگی دارد و از طبقات متناوب گدازه و سنگها و خاکسترهای آتشفشانی بوجود می آید و به این ترتیب مخروط، ساختمانی شبیه به چینه بندی سنگهای رسوبی پیدا میکند. (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط مستدیر ؛ مخروطی که قاعده اش دایره باشد.
- مخروط مستدیر قائم ؛ مخروط دوار. مخروط. رجوع به مخروط شود.
- مخروط ناقص ؛مخروط ناقص دوار. حجمی است که بر اثر دوران یک ذوزنقه ٔ قائم الزاویه «ب ج ک د» در حول ساق آن «ب د» که بر دو قاعده ٔ «ب ج و د ک » عمود است به دست آید. ساق قائم ذوزنقه ٔ «ب د» ارتفاع و ساق مایل آن «ج ک » مولدمخروط ناقص است . به عبارت دیگر اگر مخروط را با صفحه ای بموازات قاعده اش قطع کنیم حجمی که میان این مقطعو قاعده ٔ مخروط حاصل می شود مخروط ناقص خواهد بود.
این حجم دو قاعده دارد یکی به شعاع «د ک » و دیگری به شعاع «ب ج » که اولی را میتوان نتیجه ٔ مقطع یاد شده و دومی را قاعده ٔ مخروط اصلی دانست . حجم این جسم برابر است با یک سوم حاصلضرب طول ارتفاع در حاصل جمع مساحت های دو قاعده و جذر حاصلضرب آنها (واسطه ٔ هندسی آنها) k00l)_&tl;rb&tg;که &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;R&tl;naps/&tg; و&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;R&tl;naps/&tg;شعاعهای دو قاعده ٔ مخروط ناقص و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg; ارتفاع این حجم یعنی &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;V&tl;naps/&tg; است یا&tl;rb&tg; &tl;naps ssalc=tnedni&tg;( &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg;.&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;BA&tl;naps/&tg;+ &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; + &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg;) &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg; &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;31&tl;naps/&tg; = &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;V&tl;naps/&tg;&tl;naps/&tg;&tl;rb&tg;که &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg;ارتفاع و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; مساحت های دو قاعده ٔ مخروط ناقص است .&tl;rb&tg;);">
و آن سیب چو مخروط یکی گوی طبرزد
در معصفری آب زده باری سیصد.
منوچهری .
|| (اصطلاح هندسی ) جسمی است که قاعده ٔ او دایره باشد یا شکلی دیگر، وز آنجا کمتر همی شود تا نزدیک نقطه سپری شود و او را ستونی باشد قاعده ٔ آن مخروط و آن ستون یکی باشد و سر مخروط مرکز آن مخروط و آن ستون یکی باشد و سر مخروط مرکز آن دایره بود که بر بالا بود اگر ستون راست بود مخروط او نیز راست بود، و اگر ستون کژ بود مخروطش نیز کژ بود، و مخروطه همیشه سه یک ستونش باشد، و تیر او آن خط باشد که از سر او به مرکز قاعده آید، و پهلوش آن خط راست است کز سر او به محیط قاعده آید. (التفهیم ص 26). شکلی فضائی است که از مکان خط راست گذرنده بر نقطه ٔ ثابت «د» رأس مخروط و متکی به منحنی مسطح حاصل می شود اگرمنحنی مذکور دایره باشد مخروط را دایره ٔ گویند. در حالت خاص وقتی که خط متحرک به دور محوری که با آن متقاطع است دوران نماید مخروط را دوار گویند . (از فرهنگ اصطلاحات علمی ). حجمی که بر اثر دوران کامل یکی مثلث قائم الزاوایه (ب ج د) به دور یکی از دو ضلعی که زاویه ٔ قائمه ٔ مثلث را تشکیل میدهند بوجود آید . پایه ٔ این حجم دایره و شعاع این دایره بالتبع برابر با طول ضلعی از مثلث است که دوران یافته «ب ج » و ارتفاع مخروط برابر با طول ضلع دوران کرده «ب د» یعنی خطی که از راس مخروط به مرکز دایره ٔ قاعده وصل می شود. و مولد مخروط، وتر مثلث قائم الزاویه یعنی خط «ج د» است . حجم این جسم برابر است با یک سوم حاصل ضرب طول ارتفاع آن درمساحت قاعده اش و مساحت سطح جانبی مخروط دوار، مساوی است با حاصل ضرب محیط قاعده اش در نصف و طول مولدش و سطح کل مخروط برابر است با حاصل جمع سطح جانبی با سطح قاعده ٔ آن .
- مخروط آبرفتی ؛ پنجه ٔ آبرفتی ، از آبرفت هائی است که بوسیله ٔ سیلابها در قسمت پائین رودخانه در دامنه ٔ کم شیب کوهستان جمع می شود و شکل پنجه یا نیمه مخروطی دارد که رأس آن به طرف کوهستان و قاعده ٔ آن به طرف دشت است . بخش مخروطمانند یا پنجه مانند آبرفت است که در آن جریان رود وارد دشت میشود یا با جریان رود آرام تری برخورد می کند اینگونه آبرفتها دارای چینه بندی متقاطع هستند وقطعات بزرگ سنگها قسمت رأس مخروط و قسمتهای ریزتر نزدیک قاعده ٔ مخروط قرار می گیرند. (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط آتشفشانی ؛ بخش مخروطمانندی است که در نتیجه ٔ خروج مواد مذاب درونی و پس از پایان فعالیت آتشفشان تشکیل می شود و دهانه ٔ آتشفشان در بخش بالای آن واقع است . (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط دوار . رجوع به مخروط شود.
- مخروط مرکب ؛ نوعی مخروط. آتشفشانی است که معمولاً ابعاد بزرگی دارد و از طبقات متناوب گدازه و سنگها و خاکسترهای آتشفشانی بوجود می آید و به این ترتیب مخروط، ساختمانی شبیه به چینه بندی سنگهای رسوبی پیدا میکند. (از فرهنگ اصطلاحات علمی ).
- مخروط مستدیر ؛ مخروطی که قاعده اش دایره باشد.
- مخروط مستدیر قائم ؛ مخروط دوار. مخروط. رجوع به مخروط شود.
- مخروط ناقص ؛مخروط ناقص دوار. حجمی است که بر اثر دوران یک ذوزنقه ٔ قائم الزاویه «ب ج ک د» در حول ساق آن «ب د» که بر دو قاعده ٔ «ب ج و د ک » عمود است به دست آید. ساق قائم ذوزنقه ٔ «ب د» ارتفاع و ساق مایل آن «ج ک » مولدمخروط ناقص است . به عبارت دیگر اگر مخروط را با صفحه ای بموازات قاعده اش قطع کنیم حجمی که میان این مقطعو قاعده ٔ مخروط حاصل می شود مخروط ناقص خواهد بود.
این حجم دو قاعده دارد یکی به شعاع «د ک » و دیگری به شعاع «ب ج » که اولی را میتوان نتیجه ٔ مقطع یاد شده و دومی را قاعده ٔ مخروط اصلی دانست . حجم این جسم برابر است با یک سوم حاصلضرب طول ارتفاع در حاصل جمع مساحت های دو قاعده و جذر حاصلضرب آنها (واسطه ٔ هندسی آنها) k00l)_&tl;rb&tg;که &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;R&tl;naps/&tg; و&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;R&tl;naps/&tg;شعاعهای دو قاعده ٔ مخروط ناقص و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg; ارتفاع این حجم یعنی &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;V&tl;naps/&tg; است یا&tl;rb&tg; &tl;naps ssalc=tnedni&tg;( &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg;.&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;BA&tl;naps/&tg;+ &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; + &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg;) &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg; &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;31&tl;naps/&tg; = &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;V&tl;naps/&tg;&tl;naps/&tg;&tl;rb&tg;که &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;h&tl;naps/&tg;ارتفاع و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; و &tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;e&tl;naps/&tg;َ&tl;naps ssalc=thgilhgih rid=rtl&tg;B&tl;naps/&tg; مساحت های دو قاعده ٔ مخروط ناقص است .&tl;rb&tg;);">
