مدبر
لغت‌نامه دهخدا
مدبر. [ م ُ ب َ ] (ع ص ) پشت داده شده ؛ یعنی کسی که دولت و بخت او را پشت داده باشد؛ یعنی برگشته باشد. (از غیاث اللغات ). بخت برگشته . بدبخت . نامقبل . نعت مفعولی است از ادبار. رجوع به ادبار شود : زندگانی سلطان دراز باد هرگز به خواطر کسی نگذشته بود از این مدبرک این آید. (تاریخ بیهقی ص 699). یک زمان دستاویز بکرده ، پس پشت داده و به هزیمت برگشته تا مدبران حریص تر درآیند و پندارند که من به هزیمت شدم . (تاریخ بیهقی ص 435).
مدبری را زیادتی است به جاه
مقبلی راز بخت نقصانی است .
کز کج نرود کار من مدبر منحوس
کاین طالع منحوسم کجرو سرطان است .
مدبر بزاد خصمش و گوید که مقبلم
بر خویش این لقب به چه یارا برافکند.
مثل عطاردی چرا چون مه نو نه مقبلی
طالع تو اسد چرا چون سرطان تو مدبری .
مدبر نکند کار به گفت عاقل
هرگز نشود به حیله مدبر مقبل .
اینچنین مدبر همی خواهد که او
گنج یابد تا رود پایش فرو.
چون می پر زهر نوشد مدبری
ازطرب یکدم بجنباند سری .
می دمد در گوش هر غمگین بشیر
خیز ای مدبر ره اقبال گیر.
به دوزخ برد مدبری را گناه
که پیمانه پر کرد و دیوان سیاه .
مگو ملک را این مدبر بس است
مدبر مخوانش که مدبر کس است .
که این مدبر اندر پی ما چراست
نگونبخت جاهل چه درخورد ماست .
|| (اِ)حلقه ٔ دوتاشده و خمیده . (ناظم الاطباء). حلقه ای مدور یا نزدیک به تدویر و یا به شکل دل که چون به یک طرف آن فشار دهند قسمتی از آن تو می رود و راه برای رفتن حلقه ٔ دیگر در آن بازمی شود. غالباً به سر بند ساعت مدبری می بستند. (فرهنگ فارسی معین ).
مدبری را زیادتی است به جاه
مقبلی راز بخت نقصانی است .
مسعودسعد.
کز کج نرود کار من مدبر منحوس
کاین طالع منحوسم کجرو سرطان است .
مسعودسعد.
مدبر بزاد خصمش و گوید که مقبلم
بر خویش این لقب به چه یارا برافکند.
خاقانی .
مثل عطاردی چرا چون مه نو نه مقبلی
طالع تو اسد چرا چون سرطان تو مدبری .
خاقانی .
مدبر نکند کار به گفت عاقل
هرگز نشود به حیله مدبر مقبل .
(سندبادنامه ص 115).
اینچنین مدبر همی خواهد که او
گنج یابد تا رود پایش فرو.
مولوی .
چون می پر زهر نوشد مدبری
ازطرب یکدم بجنباند سری .
مولوی .
می دمد در گوش هر غمگین بشیر
خیز ای مدبر ره اقبال گیر.
مولوی .
به دوزخ برد مدبری را گناه
که پیمانه پر کرد و دیوان سیاه .
سعدی .
مگو ملک را این مدبر بس است
مدبر مخوانش که مدبر کس است .
سعدی .
که این مدبر اندر پی ما چراست
نگونبخت جاهل چه درخورد ماست .
سعدی .
|| (اِ)حلقه ٔ دوتاشده و خمیده . (ناظم الاطباء). حلقه ای مدور یا نزدیک به تدویر و یا به شکل دل که چون به یک طرف آن فشار دهند قسمتی از آن تو می رود و راه برای رفتن حلقه ٔ دیگر در آن بازمی شود. غالباً به سر بند ساعت مدبری می بستند. (فرهنگ فارسی معین ).
