ناردان
لغت‌نامه دهخدا
ناردان . (اِ مرکب ) دانه ٔ انار ترش .(برهان قاطع). از: نار (انار) + دان (دانه ). (حاشیه ٔ دکتر معین بر برهان قاطع). دانه ٔ انار. (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (انجمن آرا). حب الرمان . (مهذب الاسماء). اناردان . اناردانه . ناردانه . ناردانک :
رخانش چو گلنار و لب ناردان
ز سیمین برش رسته دو ناروان .
همان ارزن و پسته و ناردان
بیارد یکی موبد کاردان .
صد و شصت یاقوت چون ناردان
پسندیده ٔ مردم کاردان .
بخندید و تابنده شد سی ستاره
از آن خنده در نیمه ٔ ناردانی .
صد خروار برنج و صد خروار خرما و صد خروار عسل و ناردان و چندین هزار مرغ مسمن و... بر اشتران بار کرد. (اسکندرنامه ٔ خطی ).
گرچه دارد ناردانه رنگ لعل نابسود
نیست لعل نابسوده دربها چون ناردان .
یا فاخته که لب بلب بچه آورد
از حلق ناردان مصفا برافکند.
همه شب سرخ روی چون شفقم
کز سرشک آب ناردان برخاست .
گو درد دل قوی شوو گو تاب تب فزای
زین گلشکر مجوی و از آن ناردان مخواه .
چون آب ناردان بود اندر قدح اگر
آمیخته به مشک بود آب ناردان .
هستش دلی شکافته چون نار در عنا
روئی چو مغز نار و سرشکی چو ناردان .
شگفت نیست دلم چون انار اگر بکفید
که قطره قطره ٔ اشکم به ناردان ماند.
یا خود از گرد سماق و ناردان سر تا قدم
جمله در لعل تر و یاقوت احمر گیرمش .
|| دانه های خشک کرده ٔ نارهای جنگلی که در آش کنند. رجوع به ناردانگ شود. || آتشدان . مجمر. منقل . (ناظم الاطباء). منقل آتش و آتشدان را نیز گویند. (برهان قاطع). مرکب است از عربی و فارسی یعنی آتشدان . (آنندراج ) (انجمن آرا) :
دانه ٔ نارش با من چو درآمد به سخن
ناردان کرد دلم را ز غم آن دانه ٔ نار.
|| لب سرخ خوبان چنانکه به یاقوت تشبیه کنند به دانه ٔ نار نیز نسبت دهند، چنانکه گفته اند :
رخانش چو گلنار و لب ناردان
ز سیمین برش رسته دو ناروان .
حکیم ازرقی گفته :
نارون کردار قد است آن بلب چون ناردان
ناردان بارد سرشکم در فراق نارون .
|| کنایه از اشک گلگون است . سرشک خونین :
از این گلشن که خندان گشت چون نار
که چشم از غم نگشتش ناردان بار.
رجوع به ناردان افشاندن شود. || آب انار. || رب انار. (ناظم الاطباء).
رخانش چو گلنار و لب ناردان
ز سیمین برش رسته دو ناروان .
فردوسی .
همان ارزن و پسته و ناردان
بیارد یکی موبد کاردان .
فردوسی .
صد و شصت یاقوت چون ناردان
پسندیده ٔ مردم کاردان .
فردوسی .
بخندید و تابنده شد سی ستاره
از آن خنده در نیمه ٔ ناردانی .
فرخی .
صد خروار برنج و صد خروار خرما و صد خروار عسل و ناردان و چندین هزار مرغ مسمن و... بر اشتران بار کرد. (اسکندرنامه ٔ خطی ).
گرچه دارد ناردانه رنگ لعل نابسود
نیست لعل نابسوده دربها چون ناردان .
ازرقی .
یا فاخته که لب بلب بچه آورد
از حلق ناردان مصفا برافکند.
خاقانی .
همه شب سرخ روی چون شفقم
کز سرشک آب ناردان برخاست .
خاقانی .
گو درد دل قوی شوو گو تاب تب فزای
زین گلشکر مجوی و از آن ناردان مخواه .
خاقانی .
چون آب ناردان بود اندر قدح اگر
آمیخته به مشک بود آب ناردان .
جوهری زرگر.
هستش دلی شکافته چون نار در عنا
روئی چو مغز نار و سرشکی چو ناردان .
وطواط.
شگفت نیست دلم چون انار اگر بکفید
که قطره قطره ٔ اشکم به ناردان ماند.
سعدی .
یا خود از گرد سماق و ناردان سر تا قدم
جمله در لعل تر و یاقوت احمر گیرمش .
بسحاق .
|| دانه های خشک کرده ٔ نارهای جنگلی که در آش کنند. رجوع به ناردانگ شود. || آتشدان . مجمر. منقل . (ناظم الاطباء). منقل آتش و آتشدان را نیز گویند. (برهان قاطع). مرکب است از عربی و فارسی یعنی آتشدان . (آنندراج ) (انجمن آرا) :
دانه ٔ نارش با من چو درآمد به سخن
ناردان کرد دلم را ز غم آن دانه ٔ نار.
ازرقی (از آنندراج ).
|| لب سرخ خوبان چنانکه به یاقوت تشبیه کنند به دانه ٔ نار نیز نسبت دهند، چنانکه گفته اند :
رخانش چو گلنار و لب ناردان
ز سیمین برش رسته دو ناروان .
حکیم ازرقی گفته :
نارون کردار قد است آن بلب چون ناردان
ناردان بارد سرشکم در فراق نارون .
(آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ).
|| کنایه از اشک گلگون است . سرشک خونین :
از این گلشن که خندان گشت چون نار
که چشم از غم نگشتش ناردان بار.
وحشی .
رجوع به ناردان افشاندن شود. || آب انار. || رب انار. (ناظم الاطباء).
