نار
لغت‌نامه دهخدا
نار. (ع اِ) آتش . (برهان قاطع) (دهار) (آنندراج ) (شمس اللغات ) (ناظم الاطباء). آتش . مؤنث است و گاهی مذکر. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد). جوهری است لطیف نورانی سوزنده . (اقرب الموارد) (المنجد). آتش . آذر. ج ،انوار. نیران . نیرة. انوره . نور. نیار :
گر من بمثل سنگم با تو غرما سنگم
ور ز آنکه تو چون آبی با خسته دلم ناری .
تا چون رخ رنگین بتان و غم هجران
تابنده و رخشنده و سوزنده بود نار.
دل پژمان به ولیعهد تو خرسند کناد
این برادر که زد از درد تو اندر دل نار.
هر که اندر طعنه ٔ او یک سخن گوید شود
هر زمان او رازبان اندردهن سوزنده نار.
به برق آراسته میغند و دارند
به گرد موج دریا شعله ٔ نار.
شکسته زلف مشک افشان به گرد روی یار اندر
ز خوبی او به نور اندر ز عشقش من به نار اندر.
باده ٔ خوشبوی مروق شده ست
پاکتر از آب و قوی تر ز نار.
و آن قطره ٔ باران ز بر لاله ٔ احمر
همچون شرر مرده فراز علم نار.
به سر بریدن شمع است سرفراز نار. (از تاریخ بیهقی ).
نگه کن به لاله و به ابر و ببین
جدا نار از دود و از دود نار.
چون باز خاک تیره شود خاکی
ناچار باز نار شود ناری .
همچنان کاندر سخن جز قول احمد نور نیست
تیغ تیزی جز که تیغ میرحیدر نار نیست .
گه شود چون نار تفته زهره ٔ جوشنده شیر
گه شود چون نار کفته مهره ٔ کوشنده مار.
این را چو نار کفته ز بس خستگی جگر
و آن را چو نار تفته ز بس تشنگی زبان .
چنانکه دانه بود در میان نار ببند
ببند و سلسله من در میانه ٔ نارم .
گر ابر سر تیغ تو بر کوه ببارد
آبستنی نار دهد مادر کان را.
عشق هندو بهمه حال بود سوزانتر
که در انگشت بود عادت سوزانی نار.
اگر کبریا بینی از نار شاید
ز کبریت هم کبریائی نیاید.
بلی از زناشوئی سنگ و آهن
بجز نار بنت الزنائی نیابی .
اگر در نور و گر در نار دیدی
نشان هجر و وصل یار دیدی .
مدتی در سیر آمد نور و نار
تا ز اول آمد و فی النار شد.
نور و نار او بهشت و دوزخ است
پای برتر نه ز نور و نار او.
نار بیرونی به آبی بفسرد
نار شهوت تا بدوزخ میبرد.
پسندی که شهری بسوزد به نار
اگرچه سرایت بود بر کنار.
گو نظر باز کن و خلقت نارنج ببین
ای که باور نکنی فی الشجر الاخضر نار.
سایه با نار بود همسایه .
نور و نار آثار جنات و جحیم
باش از این جمله بی امید و بیم .
|| خرد. رای . (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ) (اقرب الموارد): لاتستضی ٔ بنار فلان ؛ لاتستشره . (اقرب الموارد) (المنجد). || کنایه از جهنم است . (اقرب الموارد). جهنم . دوزخ . جحیم . آتش دوزخ . آتش جهنم :
طاعت وعلم راه جنت اوست
جهل و عصیانت رهبر نار است .
اگر ناری سر اندر زیر طاعت
به محشر جانت بیرون ناری از نار.
به حقت که چشمم ز باطل بدوز
به نورت که فردا بنارم مسوز.
شنیدم که بگریستی شیخ زار
چو برخواندی آیات اصحاب نار.
|| داغ که بر ستور نهند. (شرح نصاب از شمس اللغات ) (مهذب الاسماء). نشان ستور. (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ). سمة. (اقرب الموارد). ما نار هذه الناقة؛ چه چیز است نشان این ماده شتر. (ناظم الاطباء). ای ماسمتها. (منتهی الارب ).
گر من بمثل سنگم با تو غرما سنگم
ور ز آنکه تو چون آبی با خسته دلم ناری .
ابوشکور.
تا چون رخ رنگین بتان و غم هجران
تابنده و رخشنده و سوزنده بود نار.
فرخی .
دل پژمان به ولیعهد تو خرسند کناد
این برادر که زد از درد تو اندر دل نار.
فرخی .
هر که اندر طعنه ٔ او یک سخن گوید شود
هر زمان او رازبان اندردهن سوزنده نار.
فرخی .
به برق آراسته میغند و دارند
به گرد موج دریا شعله ٔ نار.
عنصری .
شکسته زلف مشک افشان به گرد روی یار اندر
ز خوبی او به نور اندر ز عشقش من به نار اندر.
عنصری .
باده ٔ خوشبوی مروق شده ست
پاکتر از آب و قوی تر ز نار.
منوچهری .
و آن قطره ٔ باران ز بر لاله ٔ احمر
همچون شرر مرده فراز علم نار.
منوچهری .
به سر بریدن شمع است سرفراز نار. (از تاریخ بیهقی ).
نگه کن به لاله و به ابر و ببین
جدا نار از دود و از دود نار.
ناصرخسرو.
چون باز خاک تیره شود خاکی
ناچار باز نار شود ناری .
ناصرخسرو.
همچنان کاندر سخن جز قول احمد نور نیست
تیغ تیزی جز که تیغ میرحیدر نار نیست .
ناصرخسرو.
گه شود چون نار تفته زهره ٔ جوشنده شیر
گه شود چون نار کفته مهره ٔ کوشنده مار.
عبدالواسع جبلی .
این را چو نار کفته ز بس خستگی جگر
و آن را چو نار تفته ز بس تشنگی زبان .
عبدالواسع جبلی .
چنانکه دانه بود در میان نار ببند
ببند و سلسله من در میانه ٔ نارم .
سوزنی .
گر ابر سر تیغ تو بر کوه ببارد
آبستنی نار دهد مادر کان را.
انوری .
عشق هندو بهمه حال بود سوزانتر
که در انگشت بود عادت سوزانی نار.
انوری .
اگر کبریا بینی از نار شاید
ز کبریت هم کبریائی نیاید.
خاقانی .
بلی از زناشوئی سنگ و آهن
بجز نار بنت الزنائی نیابی .
خاقانی .
اگر در نور و گر در نار دیدی
نشان هجر و وصل یار دیدی .
نظامی .
مدتی در سیر آمد نور و نار
تا ز اول آمد و فی النار شد.
عطار.
نور و نار او بهشت و دوزخ است
پای برتر نه ز نور و نار او.
عطار.
نار بیرونی به آبی بفسرد
نار شهوت تا بدوزخ میبرد.
مولوی .
پسندی که شهری بسوزد به نار
اگرچه سرایت بود بر کنار.
سعدی .
گو نظر باز کن و خلقت نارنج ببین
ای که باور نکنی فی الشجر الاخضر نار.
سعدی .
سایه با نار بود همسایه .
جامی .
نور و نار آثار جنات و جحیم
باش از این جمله بی امید و بیم .
صهبای سیرجانی .
|| خرد. رای . (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ) (اقرب الموارد): لاتستضی ٔ بنار فلان ؛ لاتستشره . (اقرب الموارد) (المنجد). || کنایه از جهنم است . (اقرب الموارد). جهنم . دوزخ . جحیم . آتش دوزخ . آتش جهنم :
طاعت وعلم راه جنت اوست
جهل و عصیانت رهبر نار است .
ناصرخسرو.
اگر ناری سر اندر زیر طاعت
به محشر جانت بیرون ناری از نار.
ناصرخسرو.
به حقت که چشمم ز باطل بدوز
به نورت که فردا بنارم مسوز.
سعدی .
شنیدم که بگریستی شیخ زار
چو برخواندی آیات اصحاب نار.
سعدی .
|| داغ که بر ستور نهند. (شرح نصاب از شمس اللغات ) (مهذب الاسماء). نشان ستور. (ناظم الاطباء) (منتهی الارب ). سمة. (اقرب الموارد). ما نار هذه الناقة؛ چه چیز است نشان این ماده شتر. (ناظم الاطباء). ای ماسمتها. (منتهی الارب ).
