ناظم الدوله

ناظم الدوله . [ ظِ مُدْ دَ ل َ ] (اِخ ) لقب میرزا ملکم خان بن میرزا یعقوب ارمنی اصفهانی است . وی به سال 1249 هَ . ق . در اصفهان تولد یافت و پس از تحصیلات مقدماتی در اصفهان ، به اروپا رفت و در پاریس به آموختن ریاضی و حقوق پرداخت و چون به ایران بازگشت با سمت مترجمی به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و از جمع درباریان شد. وی چندین بار به شغل سفارت از طرف ناصرالدین شاه به ممالک اروپا رفت و به روایت آقای دبستانی کرمانی به سال 1326 هَ . ق . با سمت سفارت ایران در ایتالیادرگذشت . او از سیاستمداران فاضل و روشنفکر ایران بود، و بعضی اعمال عجیبه ناشی از تسلط بر علوم غریبه بدو نسبت داده اند ، در دوران سلطنت ناصرالدین شاه ، چون از طرفداران آزادی و نشر تمدن غربی بود از مقامات سیاسی معزول گردید و پس از انقلاب مشروطیت باز به امور دولتی اشتغال جست ، وی از طرفداران جدی تغییر خط فارسی بود و عقیده داشت که چون اعراب به صورت حروف و در داخل کلمات فارسی گذاشته نمی شود یک کلمه ممکن است به چندین قسم خوانده شود و این عیب کار آموختن خط فارسی را مشکل می کند، به عقیده ٔ وی یکی از علل اساسی عقب ماندگی ممالک اسلامی و به خصوص ایران ، رسم الخط مردم این ممالک است ، لذا خود خطی تازه اختراع کرد و به سال 1303 هَ . ق . در مقدمه ٔ گلستان سعدی که با خط ابداعی خویش به چاپ رسانید موضوع تغییر خط را مورد بحث قرار داد. الفبای ابداعی وی به نام «رسم الخط جدید ملکم » چاپ شده و نمونه ای از آن در کتابخانه ٔ مدرسه ٔ عالی سپه سالار هم اکنون موجود است . از آثار و تألیفات ناظم الدوله ملکم خان مجموعه ای به نام «کلیات ملکم » به سال 1325 هَ . ق . در تهران به چاپ رسیده است ، مجموعه ٔ کلیات ملکم مشتمل است بر رسالات : حرف غریب ، رساله ٔ غیبیه ، رفیق و وزیر، شیخ و وزیر، پولتیک های دولتی ، تنظیم لشکر و مجلس اداره ، سیاحی گوید، توفیق امانت و رساله ٔ اصول آدمیت و اصول مذهب ایرانیان . گذشته از اینها، مجموعه ٔ مقالاتی نیز به نام «قانون » در حیات خود ملکم خان و به وسیله ٔ او به چاپ رسیده است . (از فهرست کتابخانه ٔ مدرسه عالی سپه سالار ج 2 صص 66 - 68). مرحوم ناظم الاسلام کرمانی در تاریخ بیداری ایرانیان در گزارش احوال ناظم الدوله ، آرد: «در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه وی مجلسی در تهران تشکیل داد و نامش را فراموش خانه گذاشت و خواست به توسط این مجلس اتحاد کاملی بین ارباب حل و عقد اندازد و نفاقی را که میان ملت و دولت و بین درباریان بود مرتفعسازد بلکه بدین بهانه شروع در اصلاحات نماید لیکن افسوس که خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود...». رجوع به تاریخ بیداری ایرانیان ص 118 و سبک شناسی بهار ج 3 و فهرست کتابخانه ٔ مدرسه عالی سپه سالار ج 2 ص 66 و سیاستگران دوره ٔ قاجار ص 127 و مجله ٔ یغما سال 5 ص 415 شود.